Historia Wronowa - Eugeniusz Jakubas, Eugeniusz Kasztelan

Miejscowość Wronów to wieś na Dolnym Śląsku w powiecie Góra. W pradawnych czasach, gdy w dorzeczu środkowej Odry pojawili się pierwsi ludzie, obszar, gdzie powstał później Wronów, stanowił wielką pierwotną puszczę, poprzecinaną siecią rzek i mniejszych cieków wodnych.

Obszar 35 x 20 km obejmujący miejsce, gdzie powstał Wronów ( W ). Opracow. E. Jakubas

Obszar gdzie powstał Wronów, to specyficzny puszczański zakątek, otoczony dwiema rzekami. Ekspansja osadnicza na ten obszar mogła nastąpić z kierunku południowego i południowo-wschodniego. Na tych kierunkach nie było naturalnych przeszkód wodnych ani terenowych, wzniesienia były łagodne, dochodzące do 90 – 110 m.n.p.m. Natomiast komunikacja z każdego innego kierunku była utrudniona, od zachodu, północy i wschodu były dwie duże rzeki oraz mokradła, poprzecinane siecią mniejszych cieków wodnych. Pas tych dwóch rzek i mokradeł, to naturalna granica, która rzeczywiście zawsze tędy przebiegała, stanowiąc część północnej granicy Dolnego Śląska.

W okresie późnego neolitu i wczesnego brązu (3 tys. lat p.n.e), na obszarze obejmującym miejsce, gdzie później powstał Wronów, zamieszkiwały plemiona ludzkie. Włodzimierz Wojciechowski w artykule „Osada ludności kultury amfor kulistych”, opublikowanym w „Sprawozdaniach archeologicznych t.XXIII 1971r.”, opisuje wykopaliska w pradawnej osadzie, leżącej na wzniesieniu pomiędzy obecnym Wronowem, Sicinami i Wioską.

Źródło: http://rcin.org.pl/iae/Content/23444/WA308_37796_P243_OSADA-LUDNOSCI_I.pdf

Po okresie brązu i żelaza, w epoce Starożytności, na tym obszarze w dalszym ciągu zamieszkiwali ludzie. Byli to przedstawiciele kultury łużyckiej, charakteryzujący się ciałopaleniem zmarłych. Ślady ich osadnictwa znaleziono na terenie wyrobiska żwirowni na rozwidleniu dróg z Sicin do Wronowa i Wioski. Opisuje to archeolog Jerzy Gołubkow w „Wynikach badań na cmentarzysku ciałopalnym kultury łużyckiej w Sicinach”, w czasopiśmie Silesia Antiqua t.24 z 1982, str.109-134.

2. Wronów w Średniowieczu

Po upływie kolejnego tysiąca lat, we wczesnym Średniowieczu (pod koniec VII wieku), obszar ten zasiedlili Słowianie. Zakładali oni osady i grody nie tylko na wzniesieniach, jak w Sicinach, ale również w dolinach rzek, np. gród w Chruścinie.

W czasach Mieszka I i pierwszych Piastów (X-XI wiek), osada Wronów prawdopodobnie jeszcze nie istniała. Obszar, obejmujący miejsce w którym później powstała, należał do jednego z plemion Słowian Zachodnich, Dziadoszan. Centralnym ośrodkiem Dziadoszan był gród Głogów, oddalony o 35 km. Na północ rozciągało się terytorium Polan ze stolicą w Gnieźnie, na południu terytorium Bobrzan, a wzdłuż Sudetów, w odległości 150 km, przebiegała granica z Czechami i Morawami, która była również granicą z Cesarstwem Rzymskim.

Źródło mapy: http://www.piastowie.kei.pl/piast/mapy/2.htm

Terytorium Bobrzan stykało się bezpośrednio z ziemiami Polan. Za panowania Bolesława Chrobrego (967 – 1025) obszar ten został wcielony do Królestwa Polskiego (Chrobry jakiś czas władał również niemiecką Miśnią i pierwszą żoną Bolesława była córka margrabiego Miśni Rygdaga). W latach 1005 - 1017 terytorium Dziadoszan najechał i spustoszył Henryk II, król niemiecki – patrz trasa najazdu i oblężenie Głogowa na powyższej mapce. Sto lat później, za panowania Bolesława Krzywoustego (1086 – 1138), Głogów znów był oblegany, tym razem przez Henryka V, i z tamtych czasów przetrwała legenda o dzieciach głogowskich. Po podziale Polski przez Krzywoustego na dzielnice, obszar ten był pod panowaniem książąt śląskich i czeskich.

Źródło: https://sites.google.com/site/poczetwladcowpolski45671/rozbicie-dzielnicowe

W XIII wieku, na północno-wschodnim krańcu terytorium Dziadoszan, w dystrykcie górowskim i w pobliżu osady Siciny, powstała słowiańska osada Wronów. Nie są znane dokumenty lokacyjne wsi, ale jej powstanie wynika z późniejszych dokumentów – patrz poniżej informacje o sprzedaży wsi. Cały dystrykt górowski należał wówczas do śląskiego Księstwa Głogowskiego. Ludność Wronowa uprawiała ziemię (żyto, pszenicę, jęczmień, proso), hodowała zwierzęta domowe (krowy, owce, świnie). Książęta i dziedzice czerpali dochody ze wsi i miast, korzystali z pracy i posług miejscowej ludności, a także stanowili władzę sądowniczą na swoim terenie.

W 1280 roku książę śląski Henryk IV Probus, złożył na zjeździe w Wiedniu hołd lenny z Dolnego Śląska, a więc i z dystryktu górowskiego, królowi niemieckiemu Rudolfowi I Habsburgowi. Kilkadziesiąt lat później obszarem tym władał książę śląski Henryk Głogowski, który aspirował nawet do korony polskiej, przyjmując tytuł „dziedzica Królestwa Polskiego”. W roku 1309, na kilka dni przed śmiercią, Głogowski ofiarowuje wieś Siciny (Sychicz) klasztorowi cystersów z Lubiąża. Cystersi zostali sprowadzeni do Lubiąża 150 lat wcześniej z Niemiec przez Bolesława Wysokiego (1127 – 1201) i stali się posiadaczami dużych obszarów ziemskich, na których prowadzili intensywną działalność rolniczą i hodowlaną. W krótkim czasie po objęciu Sicin, zakon zaczął poszerzać swój stan posiadania zakupując szereg pobliskich miejscowości.

W 1311 roku cystersi zakupują od dziedzica Apetzko von Rabenau wieś Wronów za 300 Mark Prager Groschen.

Herb rodu Rabenau.

Rabenau ist der Name eines alten meißnischen Adelsgeschlechts mit dem Stammhaus Rabenau bei Dresden. Das Geschlacht erscheint erstmals urkundlich mit Burchardus de Rabinowe im Jahr 1235. Die direkte Stammreihe beginnt um 1311 mit Apetzko von Rabenau, Gutsherr auf Braunau bei Guhrau in Niederschlesien.

Źródło:https://de.wikipedia.org/wiki/Rabenau_(Adelsgeschlecht)

Rabenau to nazwisko starej miśnieńskiej rodziny szlacheckiej z siedzibą rodową Rabenau w pobliżu Drezna. Ród ukazuje się pierwszy raz w dokumentach dotyczących Burchardusa de Rabinowe z 1235 roku. Linia bezpośrednia rozpoczyna się w 1311 od Apetzko von Rabenau, dziedzica Wronowa koło Góry na Dolnym Śląsku.

Ruiny zamku Rabenau k/Drezna.

Imię dziedzica Apetzko jest skróconą formą imienia Albrecht, a z kolei to imię, jest skróconą formą imienia Adalbert (po polsku Wojciech). Nie wiadomo kiedy i w jaki sposób Wronów stał się własnością Apetzki, ale jeśli w 1311 roku doszło do transakcji kupna-sprzedaży, to wieś musiała już istnieć jakiś czas wcześniej. Wynika stąd, że Wronów powstał najpóźniej w drugiej połowie XIII wieku. Określenie „Gutsherr auf Braunau” (dziedzic Wronowa) nie jest dokładne, gdyż w 1311 Wronów nie nazywał się jeszcze Braunau. W sprawie nazwy osady Wronów (Wronowo), znajdujemy wyjaśnienie w niemieckiej książce „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” – Breslau 1879, str. 512.

Braunau = Wronowo od wron, kruk, które to nazwy są

tymi samymi nazwami osobowymi ¹).

Dla niemieckich autorów książki z XIX wieku, nazwa Braunau jest równoznaczna z nazwą Wronowo, ale ważniejsze w tym zdaniu jest sformułowanie: „od wron, kruk”. Oznacza to, że nazwa Wronowo (Wronów) pochodzi od słowa „wron”, czyli „kruk”, a nie jakby się wydawało od słowa „wrona”. Przy okazji należy zauważyć, że kruk, to po niemiecku Rabe, zatem mogło w XIII wieku zdarzyć się tak, że od nazwy Wronów (po niemiecku Rabenow) wywodzi się nazwa rodu Rabenau.

________

¹) W roku 1311 sprzedaje Apezko von Rabenau klasztorowi

w Lubiążu swoją posiadłość Wronów.

Jest to potwierdzenie wcześniej podanej informacji o sprzedaży Wronowa.

Zamiana nazwy Wronów na Braunau jest wyjaśniona w dwóch książkach. W „Slavia occidentalis” podano chronologiczny ciąg nazw:
1310 Wronow, 1326 Wronow, 1375 Branow Braunau.

Z tej chronologii wynika, że w XIV wieku głoska ‘w’ zmieniła się na głoskę ‘b’ i do powstałej nazwy Branow dopasowano niemiecką formę nazw miejscowości z końcówką ‘au” oraz dodano w środku literę ‘u’, otrzymując ostatecznie nazwę Braunau.

W „Onomastica Slavogermanica” - PWN 1993r, znajdujemy potwierdzenie tego procesu:
„w zapożyczeniach, a więc w przyswajanych nazwach polskich, Niemcy często wprowadzali ‘b’ jako odpowiednik polskiego ‘v’. Trochę przykładów z tego zakresu spotyka się na Śląsku: Braunau – Wronow”.

Zamiany nazwy Wronów na Braunau nikt nie dekretował ani nie zatwierdzał, dokonała się ona samorzutnie, wskutek napływu niemieckich osadników na obszar górowski. W niektórych dokumentach i na mapach wieś Braunau zapisywana jest jako Braune.

Oprócz Wronowa, cystersi stali się właścicielami wielu innych wsi wokół Wronowa, w „Kwartalniku Górowskim” przedstawiono mapkę ich posiadłości.

Herb Cystersów i mapka dóbr cysterskich w pobliżu Wronowa w XIV wieku.

Źródło: http://www.pcdn.edu.pl/kwartalnik/KG_nr_33.pdf

Fragment Historii Polski, tom 152 – Uniwersytet Wrocławski 2001r.:

Po nabyciu Wronowa przez cystersów, wszelkie obowiązki, usługi i podatki na rzecz panującego wówczas w tej części Śląsku, księcia Jana Ścinawskiego, zostają zniesione. Pełna własność oraz sądownictwo nad Wronowem przekazane jest w ręce cystersów. W połowie XIV wieku panowanie nad Śląskiem przejął król czeski Karol IV. Potwierdził on cystersom wszystkie nadania i przywileje poczynione przez książąt śląskich.

Cystersi mają w Sicinach prepozyturę zarządzaną przez opata, kościół parafialny z proboszczem i majątek ziemski z folwarkiem. We Wronowie mają folwark, w którym znajduje zatrudnienie miejscowa ludność, zaś nieliczni chłopi (kmiecie), którzy uprawiają ziemię, będącą faktycznie własnością cystersów, muszą płacić za nią czynsz i oddawać dziesięcinę. W celu unowocześnienia gospodarki rolnej i zwiększenia areału ziemi uprawnej oraz poszerzenia hodowli, cystersi sprowadzają do Wronowa osadników niemieckich.

Rodzina Rabenau po sprzedaży Wronowa posiadała własności ziemskie w tych okolicach jeszcze w 1423 roku, kiedy to Mikołaj Rabenau porozumiał się z cysterskim proboszczem Sicin i przesunęli granice między swoimi dobrami w taki sposób, że przedzielał je Śląski Rów. Prawdopodobnie chodzi tu o ziemie pomiędzy Sicinami (Seitsch) a wsią Czerlejewo (Schwirnerei) – patrz mapka poniżej.

3. Wronów XV – XIX wiek

Przynależność administracyjno-własnościowa Wronowa i całego terytorium górowskiego często się zmieniały. Przez XV wiek dystrykt górowski należał do książąt cieszyńskich, natomiast przez następne dwa stulecia był pod panowaniem Habsburgów. Obszar za Kopanicą, wokół Wschowy (Fraustadt), najpierw należał do książąt śląskich, potem król Kazimierz Wielki wcielił go do Polski (we Wschowie król Kazimierz brał ślub z Jadwigą Żagańską – 1365r.). W XV i XVI wieku na obszar górowski napływało w dalszym ciągu dużo osadników niemieckich i miejscowa ludność uległa niemal całkowicie germanizacji. Przez następne stulecia cały region górowski znacznie się zaludnił i w połowie XVIII wieku w pobliżu Wronowa było 20 miejscowości oraz powstały utwardzone drogi główne, a także mniejsze drogi lokalne.

Wsie i miasta oraz sieć drogowa w okolicach Wronowa pod koniec XVIII wieku. Oprac. E. Jakubas

Najbliżej Wronowa położone były wsie: Wioska (Weschkau) 2 km, Siciny (Seitsch) 3 km, Nowa Wioska (Neudorf) 3 km, Radosław (Seiffersdorf) 4 km, Witoszyce (Heinzendorf) 5 km, Łagisza (Logischen) 5 km, Strupina (Stroppen, obecnie północna część Radosławia) 5 km, Łękanów (Lanken) 6 km, Łęgoń (Langenau) 6 km. Do najbliższego miasta Wschowy (Fraustadt) było z Wronowa 11 km, ale w tym kierunku mieszkańcy rzadko uczęszczali, ponieważ było to „obce” terytorium za granicą, natomiast do centrum administracyjnego, czyli do miasta Góra (Guhrau), było 15 km.

Mieszkańcy wsi Braunau (Wronow) o wyznaniu ewangelickim mieli swoją parafię w Heinzendorf (Witoszyce), natomiast mieszkańcy katoliccy należeli do parafii w Seitsch (Siciny). Znajdował się tam bardzo stary, gotycki kościół św. Marcina z XV wieku i w latach 1736-40 cystersi na jego miejscu zbudowali nowy kościół barokowy. Projektantami i nadzorującymi budowę kościoła byli Marcin Franz i jego syn Karol.

Kościół w Sicinach zbudowała grupa murarzy, cieśli, dekarzy, którą kierował majster Antoni Koellner Scholz, mieszkaniec Wronowa i późniejszy sołtys tej wsi.

W XVIII wieku we Wronowie było 5 młynów wiatrowych.

W 1791 roku we wronowskim folwarku pracowało około 28 biedniejszych rodzin zagrodników. We wsi było również 23 włościan (bauerów) posiadających własne gospodarstwa i użytkujących ziemię cystersów, za którą opłacali czynsz. We wsi było 5 wiatraków i 20 innych domów, razem 73 kominy (domy). Cała wieś liczyła około 350 mieszkańców. Ziemia użytkowana przez chłopów (bauerów) została im nadana na własność (uwłaszczenie) na początku XIX.

W 1810 roku państwo Pruskie, realizując politykę państwa protestanckiego, przeprowadziło sekularyzację (zeświecczenie) katolickich majątków kościelnych i zakonnych. Sekularyzacja miała również na celu zgromadzenie środków finansowych do zapłacenia kontrybucji wojennych dla napoleońskiej Francji. W wyniku sekularyzacji cystersi utracili wszystkie majątki ziemskie na Śląsku, w tym Wronów. „Po sekularyzacji majątkiem w Sicinach oraz dobrami we Wronowie, Wiosce, Łęgoniu i Radosławiu zarządzał przedstawiciel Ewalda von Massowa, prezydenta rejencji wrocławskiej, członka Głównej Komisji Sekularyzacyjnej” – pisze Paweł Wróblewski w „Dziejach wsi Siciny”. W połowie XIX wieku właścicielem majątku pocysterskiego we Wronowie był książę niderlandzki Friedrich (1797 – 1881). We Wronowie było wówczas 77 domów, folwark, szkoła katolicka (zbudowana w 1802 roku) z jednym nauczycielem, 5 wiatraków, 19 rzemieślników, 9 handlarzy.

4. Wronów w pierwszej połowie XX wieku

Na początku XX wieku zabudowa Wronowa (Braunau) przedstawiała się następująco:

Na początku XX wieku we Wronowie było 61 domów. Przy większości z nich stały zabudowania gospodarcze (stodoły, obory, chlewy i stajnie).

W miejscu oznaczonym krzyżykiem znajdowała się kaplica mszalna. Duże zabudowania i podwórze obok kaplicy, to prawdopodobnie folwark.

Obok folwarku mieściła się mleczarnia parowa. Szkoła znajdowała się na początku wsi, jest to duży budynek w prawym dolnym rogu.

Również na początku wsi, na wzniesieniu w pobliżu szkoły, stały dwa wiatraki-młyny.

Źródło mapy: http://www.mapywig.org/

Widokówka „Gruss aus Braunau” z 1906 r. Autorem zdjęć jest R. Hartmann z Chruściny (Kraschen). Widokówka przedstawia: karczmę Matsebkiego (Metsebke’s Gasthaus), kapliczkę (Kapelle), szkołę (Schule), leśniczówkę (Forsterei) i płaskorzeźbę lub stempel z 1600 roku o niewiadomym znaczeniu z dwoma mężczyznami trzymającymi herb.

Kościół św. Marcina w Sicinach z 1740r.

Kapliczka mszalna we Wronowie z 1850 r.

Pomnik żołnierzy z Wronowa poległych w I wojnie światowej.

Nowa Szkoła Podstawowa wybudowana w 1915 roku.

Budynek Szkoły Podstawowej w 2005 roku, obecnie dom prywatny.

Restauracja Hoffmanna w 1920 roku. Mały budyneczek na środku, to remiza strażacka.

Budynek dawnej restauracji Hoffmanna w 2015 roku.

Od 1945 roku mieści się tu świetlica wiejska, obecnie dobudowano do niej remizę strażacką.

Restauracja Tschicha w 1920 roku, obecnie dom ten nie istnieje.

Mleczarnia parowa Herm. Bänningera we Wronowie w 1920 roku. Po 1945 roku gospodarstwo Rogozińskiego.

Źródło fotografii z 1920 roku: http://www.glogow.pl/okolice/powiaty/gorowskiaaa.htm

5. Wronów w latach 1945 - 1965

5a) - rozmieszczenie gospodarstw

Pod koniec II wojny światowej, w 1945 roku, niemiecka ludność Wronowa została przesiedlona w głąb Niemiec. We wsi została jedynie pani Laube (Kurdulewska) z dziećmi, która przyjęła nazwisko Lubańska. Na miejsce wysiedlonych Niemców zostali we Wronowie osiedleni Polacy z Kresów Wschodnich (Białoruś, Ukraina), z Syberii, a także z pobliskiej Wielkopolski.

Oto wykazy niemieckich rodzin w 1941 roku oraz polskich rodzin w 1951 roku:

1941 r.		1951 r.
Nr domu	Imię, nazwisko i zawód	Nr domu	Nazwisko
1	Max Lauterbach - Arbeiter (robotnik), Auguste Pritsch - Hausbesitzerin (właściciel domu), Karl Brauch - Arbeiter (robotnik), Paul Fiebig - Arbeiter (robotnik), Alois Laube - Bauer (rolnik)	1	Grzegorczyk
1		3	Józef Faltin - dyr szkoły
2	Alois Pohl - Arbeiter (robotnik), Paul Rother - Rentner (emeryt), Johann Rutkiwiz - Arbeiter (robotnik)	4	Jóźwin
3	Josef Bernhard - Bauer (rolnik), Theodor Laube - Bauer (rolnik)	5	Pankiewicz
5	Franz Seewald - Bauer (rolnik)	6	Podolski
6	Josef Laube - Bauer (rolnik)	7	Bogacki
7	Friedrich Minkley - Bauer (rolnik)	8	Panicz
9	Otto Kothe - Bauer (rolnik)	9	Dudar
11	Paul Heinze - Bauer (rolnik)	10	Krupnicki
13	Josef Kühn - Bauer (rolnik)	11	Zieliński
14	Bruno Ziegler - Dachdecker (dekarz)	12	Zacharski
15	Josef Kiesewetter - Bauer (rolnik)	13	Skoczylas
16	Anna Martin - Rentnerin (emeryt)	14	Ćwikła
18	Georg Berthold - Bauer (rolnik)	15	Gawecki
19	Martin Berthold - Bauer (rolnik)	16	Moczulski
20	Paul Kretschmer - Bauer (rolnik), Josef Sauer - Arbeiter (robotnik)	17	Dyga
21	Josef Jauer - Landwirt (rolnik)	18	Skoczylas
22	Franz Bonike - Landwirt (rolnik)	19	Papierowski
23	Paul Gumprich - Bauer (rolnik)	20	Wojewódzki
24	Alois Kutzner - Bauer (rolnik)	21	Kosz
25	Franz Jauer - Bürgermeister (burmistrz)	22	Panicz
26	Otto Kretschmer - Landwirt (rolnik), Josef Kutzner - Landwirt (rolnik)	23	Fr. Jurczyszyn - sołtys
27	Paul Kutzner - Landwirt (rolnik)	24	Weleszczuk
28	Andreas Nazinski - Kaufmann (kupiec), Josef Musch - Landwirt (rolnik)	25	Tymków, Antoszków
29	Josef Gärtig - Bäcker (piekarz)	26	Pierunkiewicz
30	Franz Henke - Landwirt (rolnik)	27	Kołodziński
33	Martin Lentner - Rentner (emeryt)	28	Bruchal
34	Alois Herbrich - Landwirt (rolnik)	30	Laube (Lubańska)
35	Paul Fechner - Bauer (rolnik)	31	Szynkarczuk
36	Paul Bernhard - Bauer (rolnik)	32	sklep spożywczy
37	Georg Schubert - Bauer (rolnik)	33	Worobiuk
38	Theodor Herkt - Bauer (rolnik)	34	Kornaga
39	Paul Komitsch - Bauer (rolnik), Otto Pätzold - Kaufmann (kupiec)	35	Kostecki - kowal
40	Paul Fiebig - Arbeiter (robotnik)	36	Makarewicz
41	Otto Köhler - Arbeiter (robotnik)	37	Kajrys
42	Maria Scholz - Landwirt (rolnik)	38	Chatowski
43	Bruno Pohl - Bauer (rolnik)	40	Łupkowski
44	Josef Krause - Bauer (rolnik)	41	Broczkowski
45	August Weigt - Bauer (rolnik)	42	Orsa
46	Wilhelm Lehmann - Arbeiter (robotnik)	43	Głuszko
49	Alois Scholz - Landwirt (rolnik)	44	Bołądź
50	Josef Kretschmer - Müller (młynarz)	46	Anklewicz
51	Paul Kahl - Bauer (rolnik)	47	Szumczyk
52	Wilhelm Mathews - Pächter (najemca)	49	Broczkowski
53	Anna Bernhard - Landwirt (rolnik)	50	Jakubas
54	Karl Girlich - Bauer (rolnik)	51	Wójcicki
55	Bruno Fengler - Bauer (rolnik)	53	Wilman
56	Bruno Weiß - Bauer (rolnik)	54	Siwy, Szymkowski
57	Otto Fechner - Bauer (rolnik)	55	Antochów
58	Anton Laube - Bauer (rolnik)	56	Mielnik, Muzyka
59	Paul Marker - Bauer (rolnik)	57	Tymczyszyn
60	Paul Braun - Bauer (rolnik)	58	Wojtala
61	Paul Bösche - Arbeiter (robotnik)	59	Tulikowski - listonosz
62	Otto Weiß - Gastwirt (restaurator), Franz Jauer - Landwirt (rolnik)	60	Gabinet
63	Hermann Anders - Schmiedemeister (kowal)	61	Skoczylas - stelmach
64	Willi Lehmann - Arbeiter (robotnik)	62	Muszyński, Kowal, Dereń, Czop
65	Gustav Weiß - Arbeiter (robotnik)	63	Piaskowski
66	Anton Jantke - Rentner (emeryt)	64	Rogoziński
	Martha Matschkowiak - Arbeiter (robotnik)	65	Król
	Heinrich Mätz - Förster (leśniczy)	66	Kochmański
	Franz Spiewek - Stellmacher (stelmach)	67	Hojakowski, Sowińska
	Johann Thurau - Lehrer (nauczyciel)	68	Beta
	Richard Tschich - Landwirt (rolnik)	69	Kłos
	Josef Weiß - Kaufmann (kupiec)	70	Szkudlarek
		71	Kasztelan
		73	Artech
		75	Szymusiak
		76	Sobczak - gajowy
		77	Durkowski - leśniczy

Wykaz z 1941 roku pochodzi ze strony: http://adressbuecher.genealogy.net/ . W domu nr 25 mieszkał burmistrz Wronowa (Bürgermeister) Franz Jauer, zaś w leśniczówce leśniczy Heinrich Mätz. W wykazie jest 66 domów, ale wśród nich brak domów o numerach: 4, 8, 10, 12, 17, 31, 32, 47 i 48. Na końcu spisu jest 6 nazwisk bez przypisanych domów i prawdopodobnie mieszkali oni w domach o brakujących numerach. W szczególności nie wiadomo jaki numer miała szkoła i w którym domu mieszkał nauczyciel Johan Thurau.

Wykaz z 1951 roku został sporządzony w 2015 roku przez autorów Eugeniuszów, mieszkańców Wronowa i kolegów z ławy szkolnej. W wykazie jest 77 domów, ale wśród nich brak domów o numerach: 2, 29, 39, 45, 48, 52, 72 i 73. Domy o tych numerach w tamtym czasie nie istniały.

Widok z Sicin w kierunku Wronowa i Wioski. Źródło: http://www.siciny.eu/galeria.html

Zabudowania wsi Wronów są rozciągnięte wzdłuż głównej drogi na kierunku wschód - zachód. W centrum wsi znajduje się świetlica, remiza strażacka i sklep. Szkoła została wybudowana na początku wsi, a nie w centrum, ponieważ obsługiwała również sąsiednią wieś Wioska. Ciekawą rzeczą występującą we Wronowie jest istnienie dwóch dodatkowych, polnych dróg, biegnących równolegle do drogi głównej z tyłu zabudowań gospodarskich. Tymi drogami można okrążyć wieś dookoła i w razie potrzeby dojechać do każdego gospodarstwa od tyłu. Porównując powyższą mapę z wcześniej przedstawioną mapą z początku XX wieku, widzimy, że około 1920 roku Wronów zaczął rozbudowywać się wzdłuż drogi do Sicin i wówczas zostały wybudowane gospodarstwa o numerach: 68, 69, 70 i 71.

Numeracja domów we Wronowie rozpoczyna się od strony wschodniej, gdzie znajduje się szkoła. Numery od 1 do 28 mają domy usytuowane po obu stronach drogi, numery od 29 do 53 po północnej stronie, natomiast numery od 54 do 75 po południowej stronie. Domy o numerach 75 i 28 graniczą z sobą i znajdują się w środku wsi. Dwa ostatnie numery 76 i 77, to gajówka i leśniczówka, znajdujące się na północny zachód od wsi, na skraju lasu. Kierownik szkoły Józef Faltin mieszkał w budynku szkolnym, sołtys Franciszek Jurczyszyn mieszkał w domu nr 23, leśniczymi byli kolejno: Maszyna, Durkowski, Peliwo i mieszkali w leśniczówce 77, listonosz Tulikowski mieszkał w domu 59. W domu 62 mieszkał Muszyński, przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej w Sicinach w latach 1954 - 1965. Pastuch wiejski Józef Wilim mieszkał z siostrą Papierowską i jej rodziną w domu 19, zaś kowal Kostecki miał kuźnię i dom pod numerem 35. Sklep mieścił się w domu 31, sprzedawczynią była Barbara Gołucha (później sklep przeniesiono do budynku byłej zlewni mleka pod nr 32).

Jak podano w wykazie mieszkańców z 1951 roku, brak jest domów o numerach 2, 29, 39, 45, 48, 52, 72 i 73, jednak dla zachowania ciągłości autorzy nanieśli te numery na plan (w kolorze szarym). W niektórych z tych miejsc były kiedyś domy, szczególnie pod numerami 2 i 52 widać pozostałości budynków, natomiast na posesji numer 48 było planowane gospodarstwo, gdyż przez rów wybudowano mostek.

Zabudowanie samego Wronowa oraz wronowskie pola i łąki po północnej stronie, leżą na terenie płaskim 82 m.n.p.m., natomiast pola po południowej stronie, w kierunku Sicin, wznoszą się do wysokości 98 m. Wzniesienie to ogranicza widoczność na południe i wieżę parafialnego kościoła w Sicinach widać tylko z początku wsi, z pagórka koło szkoły. Na wzniesieniu tym mają początek dwa cieki wodne (rowy), z których jeden przepływa przez Wronów i na którym wybudowano trzy mosty (koło świetlicy, koło kapliczki i na zakręcie drogi do leśniczówki). Obecnie rowy te są prawie cały czas suche, ale autorzy pamiętają, że w 1954 roku po wiosennych roztopach, nastąpiła we Wronowie mała powódź, spowodowana zatorem, powstałym 1 km od wsi, w miejscu, gdzie rów ten wpada do małej rzeczki Ostrowity. Druga podobna powódź miała miejsce w 1969 roku.

Osiedlaniem polskich mieszkańców we Wronowie po II wojnie światowej zajmował się PUR (Państwowy Urząd Repatriacyjny) w Górze Śląskiej. W praktyce wyglądało to tak, że przyjezdni sami wyszukiwali sobie odpowiednie gospodarstwa, zajmowali je i zgłaszali się do PUR po odpowiednie zaświadczenie. Pierwsi osadnicy pojawili się we Wronowie w maju 1945 roku i po roku czasu prawie cała wieś została zasiedlona. W latach 1946-47do kilku pozostałych jeszcze pustych domów, w których nie było już żadnego wyposażenia ani narzędzi czy maszyn rolniczych, przybyły rodziny zesłane na Syberię i rodziny wywiezione do Niemiec.

5b) - rodziny wronowskie 1945 – 1965 (w kolejności numerów domów)

dom nr 22 – rodzina Panicz

Wronów 1952 rok - rodzina Panicz: Michał (z akordeonem), Zygmunt, matka Franciszka z domu Weleszczuk, ojciec Stanisław,

Danuta. Rodzina Panicz, wraz z rodzinami Jurczyszynów, Tymków i Waleszczuków przybyła w 1945 roku do Wronowa ze wsi Trybuchowce

w powiecie Buczacz na Ukrainie. Danuta Panicz w 1964 roku wyszła za mąż za Józefa Dancewicza, ich córką jest znana aktorka Renata Dancewicz.

Wronów 1960 r. – ślub Michała Panicza (1) i Marii Cependy (2). Matka Michała, Franciszka Panicz z domu Weleszczuk (3), ojciec Michała, Stanisław Panicz (4), Danuta Kornaga (5), Bogumiła Antoszków (6), Krystyna Tulikowska (7), Maria Tymków (11), Stanisław Jurczyszyn (14), Wójcicki (17), Władysław Panicz (18), Natalia Tulikowska (19), Marian Piorunkiewicz (17), Michał Głuszko (22), Hanna Szkudlarek (23), Jan Tymków (24),Durkowska i Durkowski (25-26), Maria Tymczyszyn (27), Zygmunt Panicz (28), Danuta Panicz (29), Helena Tymków (38), Stanisław Bogacki (41), Józef Tymczyszyn (46), Zofia Tymczyszyn (47), Jurczyszyn (48), Anna Weleszczuk (52), Rozalia Weleszczuk (53), Michał Antoszków (56).

W domu państwa Paniczów mieściła się biblioteka wiejska, autor Eugeniusz Jakubas pamięta miłe i zajmujące chwile spędzone w pokoju z szafami bibliotecznymi, z których po otwarciu uwalniał się charakterystyczny i niezapomniany zapach książek i czasopism.

dom nr 30 – rodzina Lubańskich

Ela Lubańska Jadwiga Lubańska

dom nr 43 – rodzina Głuszko

Paweł Głuszko Michał Głuszko z koleżankami

Paweł Głuszko i sąsiedzi

dom nr 50 – rodzina Jakubas

Wronów 1950 r. - rodzina Jakubasów: Ryszard ur.1938 na Białorusi, matka Maria ur.1914 w Wielkopolsce, ojciec Stanisław ur.1906 w Małopolsce, Jadwiga ur.1946 we Wronowie, Eugeniusz ur.1948 we Wronowie, Halina ur.1943 na Syberii.

Ania Jakubas ur.1951 z koleżanką Wandą Kowalik

Jadwiga Jakubas

Halina Jakubas

Stanisław Jakubas pochodził z Kaliny Wielkiej koło Miechowa w województwie krakowskim. W 1927 roku rodzina Stanisława przeprowadziła się na Białoruś do Zawodnego Lasu koło Słonima. Żona Maria (z domu Walesa), pochodziła z Pruślina koło Ostrowa Wielkopolskiego i w 1922 roku rodzina Marii, jako osadnicy wojskowi, przeprowadziła się na Białoruś do Jarniewa koło Słonima. W 1937 roku Stanisław i Maria zawarli na Białorusi związek małżeński i prowadzili gospodarstwo rolne w Zawodnym Lesie w gminie Okuninowo k/Słonima. W 1938 roku urodził się syn Ryszard. W 1940 roku rodzina została wywieziona na Syberię. Po ciężkim 5-letnim pobycie na Syberii, gdzie urodziła się Halina, rodzina została w 1945 roku przesiedlona najpierw na Ukrainę koło Odessy, a w 1946 roku do Wronowa. We Wronowie, oprócz Jadwigi i Eugeniusza, urodziła się w 1951 roku Anna.

Zaświadczenie PUR o przydzieleniu gospodarstwa i innych rzeczy – 1946 r.	Akt Ministerstwa Ziem Odzyskanych z 1947 roku o nadaniu gospodarstwa rolnego Stanisławowi Jakubas.

Autor Eugeniusz Jakubas przed domem rodzinnym nr 50 we Wronowie – 1965r.		Dawny dom Jakubasów zmodernizowany przez rodzinę obecnych właścicieli Głuszko. Na ganku Stefania Głuszko (z domu Czarnecka).

dom nr 54 – rodzina Siwy

Wronów 1955 rok - rodzina Siwych i Rogoźnickich. Od góry: Zbigniew i Stanisława Siwy, Ryszard Rogoźnicki, Danuta Rogoźnicka, ojciec Jan Siwy, Regina Siwa (żona Zbigniewa), Franciszka Siwa.

Niemcy 1943r. – Frania Siwy (najstarsza dziewczynka) z siostrą Stasią (dziewczynka z przodu) i dwiema niemieckimi koleżankami.

Trybuchowce, pow. Buczacz 1928r. – Jan Siwy z narzeczoną Rozalią.

Trybuchowce, pow. Buczacz 1929r. – w środku Jan Siwy, po lewej siostra Paulina, po prawej siostra Marysia, z tyłu koleżanki z Trybuchowiec.

Rodzina Siwych mieszkała przed wojną w Trybuchowcach w powiecie Buczacz na Ukrainie. W czasie wojny rodzina została wywieziona do Niemiec, gdzie urodził się Zbigniew. Do Wronowa rodzina przybyła dopiero w 1947 roku i zajęła ostatnie wolne gospodarstwo, na końcu wsi (nr 54).

Zbyszek Siwy był dla wszystkich chłopców z tamtej części wsi guru i przywódcą. Uczył wszelkiego rodzaju zabaw i umiejętności, np. zabawy w podchody, pływanie, łowienie ryb, jazda na łyżwach, wykonywanie łuków i strzał, robienie gwizdków z gałązek wierzbowych, itp. Uczył też mniej potrzebnych rzeczy, jak wyszukiwanie i detonowanie niewypałów.

dom nr 57 – rodzina Tymczyszyn

Zofia i Józef Tymczyszynowie

Marysia Tymczyszyn ur.1943 w Trybuchowcach

Maria Tymczyszyn, Franciszek Gabinet, Stasia Tymczyszyn, Kazio Tymczyszyn

Stasia, Marysia i Kazio Tymczyszyn

Ślub Marii Tymczyszyn (1) z Józefem Grochowiakiem (2) we Wronowie. Ksiądz Jan Matwiejczyk (3), rodzice Marii - Zofia i Józef Tymczyszyn (4-5), Nuśka Lubańska (23), Stasia Tymczyszyn (31), Halina Jakubas (35), Zbyszek Siwy (36), Stanisław Gabinet z żoną (40-41). Rodzina Tymczyszynów przybyła do Wronowa w 1945 roku z Trybuchowiec w powiecie Buczacz na Ukrainie.

dom nr 60 – rodzina Gabinet

Wronów 1954 r. – rodzina Gabinetów i Tymczyszynów. Na środku siedzą seniorzy rodu: Stanisław Gabinet z żoną. Para na górze po prawej, to syn Stanisława, Stanisław Gabinet z żoną, zaś para po lewej to córka Zofia Gabinet z mężem Józefem Tymczyszynem. Większa dziewczynka, to Maria Tymczyszyn, a mniejsza Stanisława Tymczyszyn. Chłopiec w środku to Franciszek Gabinet, zaś niemowlę na kolanach babci, to Kazio Tymczyszyn.

Rodzina Gabinetów i Tymczyszynów w dniu I komunii Stanisława Gabineta i Kazimierza Tymczyszyna.

Rodzina Gabinetów przybyła do Wronowa z rodziną Tymczyszynów w 1945 roku z Trybuchowiec w powiecie Buczacz na Ukrainie.

dom nr 62 – rodzina Czop

Wronów – ślub Anny Czop. Rodzina Czopów przybyła do Wronowa z Kresów Wschodnich z ostatnia falą repatriacji w 1956 roku.

dom nr 70 – rodzina Szkudlarek

Wronów 1965r. – ślub Helmuta Szkudlarka i Weroniki Zagrodzińskiej – od lewej: Ryszard Jakubas, Janina Sobala, Józef Hepler, nz (osoba nie znana), Hanna Szkudlarek, nz, Weronika Zagrodzińska, Helmut Szkudlarek, Marian Bogacki, Nuśka Lubańska, Józef Orsa, Barbara Szkudlarek, nz, nz.

Wronów 1965 r. - ślub Helmuta Szkudlarka (1) i Weroniki Zagrodzińskiej (2). Inne osoby na zdjęciu: Barbara Szkudlarek (3), Józef Orsa (4), Nuśka Lubańska (5), Hanna Szkudlarek (6), Janina Sobala (7), Ryszard Jakubas (8), Helena Jakubas (9).

dom nr 71 – rodzina Kasztelan

Wronów 1955 rok - rodzina Kasztelanów, od lewej: córka Lila trzymająca brata Leszka, matka Pelagia z noworodkiem Krzysiem i ojciec Kazimierz Kasztelan z synem Gienkiem. Rodzina Kasztelanów przybyła do Wronowa w 1945 roku z Wielkopolski, z miejscowości Turew k/Kościana.

Wronów 1968 rok - Eugeniusz (współautor), Dariusz, Krzysztof, matka Pelagia, Lidia, Leszek, Zbigniew i jego syn Danek w dniu I komunii św., mały chłopiec z tyłu pod ścianą, to Rafał syn Zbigniewa.

Wronów 1960 rok – ślub Lidii Kasztelan (1) z Janem Majewskim (2). Rodzice Lidii - Kazimierz Kasztelan i Pelagia Kasztelan z domu Grzelczyk (3-4), Leszek Kasztelan (8), Maria Tymczyszyn (26), Halina Jakubas (28), Gienek Kasztelan (50).

dom nr 75 – rodzina Szymusiak

Ślub Czesławy Szymusiak

dom nr 77 (leśniczówka) – rodzina Durkowski

Durkowska z dziećmi.

5c) – szkoła podstawowa

Okładka i pierwsza strona Kroniki szkoły podstawowej we Wronowie 1945 – 1965.

Pierwszym nauczycielem szkoły we Wronowie był Romuald Wilczyński.

Szkoła Podstawowa we Wronowie w 1947 roku. Kierownik Józef Faltin, nauczyciel Bronisław Anklewicz.

Szkoła Podstawowa we Wronowie w 1955 roku – kierownik Józef Faltin, nauczycielka Aniela Wilkówna.

1.Wojtkowiak Bożena, 2.Szymusiak Czesława, 3.Tymczyszyn Maria, 4.Drozd Maria, 5. ?, 6.Lubańska Elżbieta, 7.Jakubas Halina, 8.Broczkowska Helena, 9.Jurczyszyn Stanisław, 10.Panicz Zygmunt, 11.Kasztelan Zbigniew, 12.Siwy Zbigniew, 13.Stańczyk Adolf, 14.?, 15.Wojtala Danuta, 16.Szkudlarek Barbara, 17.Waszczuk Krystyna, 18.Orsa Zofia, 19.Broczkowska Genowefa, 20.Miszczyk Henryka, 21.Pomagier Mirosława, 22.Grzegorczyk Janina, 23.Jakubas Jadwiga, 24.Hałajewska Wiesława, 25.Lubańska Jadwiga, 26.Pankiewicz Władysław, 27. ?, 28.Podolski Jan, 29. ?, 30. ?, 31.Ćwikła Hanna, 32.Malik Janina, 33.Panicz Danuta, 34.Grzegorczyk Michalina, 35.Papierowski Józef, 36.Głuszko Michał, 37.Krawczyk Władysław, 38.Wojewódzki Stanisław, 39. ?, 40. ?, 41. ?, 42.Broczkowski Kazimierz, 43.Artech Henryk, 44. ?, 45.Waszczuk Janina, 46.Wiśniewska Krystyna, 47.Czarnecka Wanda, 48.Orsa Teresa, 49.Bogacki Zbigniew, 50.Głuszko Zygmunt, 51.Jakubas Eugeniusz, 52.Kosz Irena, 53.Kosz Jacek, 54.Jóźwin Władysław, 55.Kasztelan Eugeniusz, 56.Pankiewicz Marian, 57.Durkowski Henryk, 58.Ćwikła Henryk, 59. ?

W 1957 roku Szkoła Podstawowa we Wronowie pozyskała nowych nauczycieli, państwa Edwarda i Marię Prajsnerów, wcześniej pracujących w szkole w Sicinach. Edward Prajsner został kierownikiem szkoły, uczył matematyki, fizyki i wychowania fizycznego, Maria Prajsner uczyła języka polskiego. Prajsnerowie wprowadzili szereg zmian w nauczaniu i organizacji szkoły, które przyczyniły się do podniesienia poziomu nauczanie i wychowania. Oprócz pracy w szkole Edward Prajsner bardzo aktywnie rozwijał sport, zarówno szkolny jak i dla dorosłych. Założył między innymi drużynę piłki nożnej i sam w niej grał na pozycji napastnika. Maria Prajsner prowadziła zespół taneczny i kółko teatralne. Za trud i zaangażowanie w szerzeniu oświaty i sportu we Wronowie należą się państwu Prajsner serdeczne podziękowania.

Czernina 2015 rok - odwiedziny u państwa Prajsnerów: Eugeniusz Jakubas, Edward Prajsner, Jadwiga Drake (Jakubas), Maria Prajsner, Halina Jakubas.

A oto wspomnienia kierownika Szkoły Podstawowej we Wronowie, Edwarda Prajsnera, wygłoszone na spotkaniu z mieszkańcami Wronowa w 2016 roku:

Dzień dobry! Pozdrawiam wszystkich mieszkańców Wronowa a szczególnie byłych uczniów!

W sierpniu 1957 roku władze oświatowe w Górze przedkładają nam propozycję pracy w Szkole Podstawowej we Wronowie. Do tej pory pracowaliśmy trzy lata w szkole w Sicinach. Wyrażamy zgodę i w ten sposób, ze swoją świeżo urodzoną córką Danutą, przenosimy się obszernego mieszkania w budynku szkolnym we Wronowie. W niespełna 21 roku życia zostaję 1.09.1957 r. kierownikiem szkoły. Stan szkoły był następujący: 71 uczniów, 6 klas, w tym 17 uczniów kl. I rocznika 1950. Kadra nauczycielska: Edward Prajsner, Maria Prajsner, Aniela Wilk. W okresie 3 miesięcy (od wrześnie do grudnia) będącą na urlopie macierzyńskim Marię Prajsner zastępuje kandydat na nauczyciela, absolwent LO w Górze, Eugeniusz Haręzga. Jak to możliwe, żeby troje nauczycieli uczyło sześć klas. Nauka odbywała się w systemem łączonym, po dwie klasy razem, w dwóch salach lekcyjnych i na dwie zmiany. Właśnie wtedy, pierwszy i ostatni raz w życiu uczyłem klasę I. Było w niej 17 uczniów, żadne dziecko do przedszkola nie chodziło, więc cały miesiąc prowadzony był tzw. okres przygotowawczy – takie mini przedszkole. Potem elementarz i nauka pisanie. Dzieci pisały nie długopisem, jeszcze go nie wymyślono, tylko piórem, które składało się z rączki i stalówki, do tego kałamarz z atramentem. Dzieci urodzone w 1950 roku to moi uczniowie z kl. I, pamiętam tylko Henryka Piturę.

Rok 1958 miał dla szkoły, a także dla wsi, historyczny wymiar. Uruchomiliśmy klasę siódmą i od tego czasu opuszczali szkołę absolwenci pełnej siedmioklasowej szkoły. Co ciekawe, w tej pierwszej siódmej klasie, było tylko 4 uczniów (Bogacki, Wojewódzki i jego przyrodni brat Wojewódzki oraz Hałajewska z Wioski, która była pierwszą absolwentką szkoły. Bracia Wojewódzcy wiosną 1959 roku przenieśli się wraz z rodziną do innej miejscowości). W późniejszych latach szkoła liczyła około 100 uczniów (dopiero od 1966 roku szkoły podstawowe były ośmioklasowe). Utworzenie w 1959 roku pełnej szkoły siedmioklasowej wymagało dużo pracy i wyposażenia w pomoce naukowe, uzupełnienia kadry pedagogicznej (zatrudniony został Kazimierz Gołębiowski) zaopatrzenia biblioteki szkolnej, nowy sprzęt, itp. Uruchomiliśmy w pomieszczeniach na piętrze dodatkowe dwie izby lekcyjne. Nauka odbywała się nadal w klasach łączonych, z tym, że klasy I i VII uczyły się oddzielnie. Mimo trudnych warunków lokalowych i organizacyjnych nasi absolwenci dobrze wypadali na egzaminach wstępnych i dobrze radzili sobie w szkołach średnich, a nawet kończyli studia i zdobywali zawody wymagające wysokich kwalifikacji. Było to zasługą nauczycieli z którymi procowałem: Maria Prajsner (uczyła języka polskiego i klasę pierwszą, prowadziła bibliotekę szkolną oraz dziecięce zespoły taneczne), Kazimierz Gołębiowski (uczył historii, geografii i biologii, założył i prowadził drużynę harcerską) oraz Anna Dancewicz, Julian Chlipała, Aniela Wilk, Eugeniusz Haręzga, Władysław Fogt. Ważna postacią w historii szkoły był Józef Panicz, woźny szkoły, który dbał o czystość i porządek, palił w piecach i był emocjonalnie związany ze szkołą.

Szkoła Podstawowa we Wronowie 1958 r. Kierownik szkoły Edward Prajsner, nauczyciele: Maria Prajsner, Kazimierz Gołębiowski, Aniela Wil; woźny Józef Panicz.

Szkoła Podstawowa 1961 r. Kierownik szkoły Edward Prajsner, nauczyciele: Maria Prajsner, Anna Dancewicz i Kazimierz Gołębiowski; woźny Józef Panicz.

Szkoła Podstawowa 1962 r. – wycieczka do Krakowa, opiekunowie Kazimierz Gołębiowski i Anna Dancewicz.

Mieszkańcy Wronowa przyjęli nas bardzo serdecznie. Życzliwie potraktowali młodych nauczycieli, natychmiast nawiązaliśmy dobry kontakt. Już w listopadzie zostaliśmy z żoną zaproszeni na wesele (nazwiska tej rodziny nie pamiętam), bywaliśmy na chrzcinach, wspólnie organizowaliśmy spotkania sylwestrowe, zabawy dochodowe komitetu rodzicielskiego. Już pierwszej zimy zgłosili się do nas młodzi ludzie z Wronowa z propozycją wystawienia przedstawienia teatralnego. Tak powstał amatorski zespół teatralny, który wystawił sztukę jednoaktową (tytułu nie pamiętam, rosyjski autor). Reżyserem była moja żona Maria. Występowaliśmy w Brzeżanach, Łękanowie, Sicinach, a także powiatowym przeglądzie zespołów artystycznych w Górze, gdzie otrzymaliśmy wyróżnienie i dyplom. Już pierwszej jesieni zostaliśmy przyjęci do społeczności wiejskiej. Pewnego dnia przy drzwiach wejściowych do budynku zauważyłem opartą grubą lagę. Wyjaśniono mi, że to oznacza, że wypada na mnie kolejka do pełnienia warty nocnej. Co noc kolejno jeden mieszkaniec domu pełnił we wsi wartę nocną, chodził wzdłuż wsi i czuwał nad bezpieczeństwem mieszkańców, alarmował w razie pożaru, kradzieży, pojawienia się obcych, itp. W pierwszej chwili obruszyłem się, ale potem zrozumiałem, że to znak przyjęcia do społeczności wsi Wronów.

Szkoła i wieś były ze sobą zintegrowane, w szkole odbywały się imprezy i kursy, np. wyścigi rowerowe, motocyklowe prawo jazdy, wieczorowy kurs przygotowujący do egzaminu w zakresie 7 klas, zebrania wiejskie, szkolenia, itp.

Wronów 1962 rok - start do szkolnego wyścigu rowerowego: Michał Głuszko (1), Leszek Kasztelan (2), Heniek Pitura (3), Stasia Tymczyszyn (4), Władek Jóźwin (5).

Szkoła była również miejscem kultury, szczególnie w okresie zimowym do ogrzanych klas przychodzili przeważnie mężczyźni grać w szachy i karty. Ciekawostką może być fakt, że wykorzystując stare ławki szkolne, spisane już na opał, pan Stanisław Skoczylas wykonał według mojego projektu stół bilardowy. Kule wytoczono z twardego drewna w trzech kolorach, do tego grzybek, kije bilardowe, tablicę z kredą do zapisywania wyników. W czasie sobotnich i niedzielnych wieczorów buło kilka godzin świetnej zabawy, bilard cieszył się dużą popularnością. Szacunek dla mnie ze strony mieszkańców wsi objawił się tym, że wybrany zostałem radnym, reprezentując ich w Gromadzkiej Radzie Narodowej w Sicinach. W miejscowym kółku rolniczym byłem członkiem komisji rewizyjnej. Rodzice dzieci szkolnych bardzo angażowali się w działalność poprawiającą warunki nauczania. Wykonano w czynie społecznym ogrodzenie szkoły, odnowiono ławki szkolne, pomagano w organizacji imprez, zabaw i wycieczek.

Sport szkolny był nieodłączną częścią mojego życia. Pracując we Wronowie ukończyłem zaocznie 3-letnie Studium Nauczycielskie w Bydgoszczy o kierunku wychowanie fizyczne, a później, będąc już w Czerninie ukończyłem Akademię Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Żona Maria w trakcie pracy we Wronowie ukończyła Studium Nauczycielskie we Wrocławiu o kierunku język polski. W pamięci mojej, a mam nadzieję, że także w pamięci uczniów z Wronowa pozostały sukcesy sportowe. Myślę, że udało mi się zaszczepić miłość do sportu swoim uczniom. Gra w piłkę ręczną 7-osobową dopiero stawała się popularna, szczególnie w szkołach podstawowych. Trafiłem na utalentowany zespół dziewcząt, który osiągnął spory sukces (proszę pamiętać, że klasy były mało liczne i praktycznie każda z klas VI i VII miała drużynę i umiała grać). Dziewczęta wygrały zawody powiatowe w Górze, zakwalifikowały się na turniej okręgowy we Wrocławiu, gdzie startowały najlepsze zespoły z kilku powiatów Wrocławia, Oławy, Trzebnicy. Nasze dziewczyny swoją ambicją, walecznością i umiejętnościami górowały na większością z nich. Tylko różnicą bramek zajęły drugie miejsce. Przewyższaliśmy techniką gry, ale boisko we Wronowie było piaszczyste, nierówne i nie można było sprawnie nauczyć się kozłować. Natomiast szybkie podania, bieg i siła rzutu okazały się nad wyraz skuteczne. Niewiele zabrakło do finału wojewódzkiego. Najważniejsze, że dostarczyliśmy dziewczętom wielu przeżyć i emocji. Nazwiska dziewcząt z tej drużyny: Grzegorczyk Janina, Grzegorczyk Lidia, Jakubas Jadwiga, Lubańska Jadwiga, Orsa Zofia, Panicz Danuta, Waszczuk Krystyna.

Miło wspominam również swój udział w drużynie piłki nożnej Ludowego Zespołu Sportowego męskiej młodzieży z Wronowa. Rozgrywaliśmy mecze z drużynami wsi Radosławia, Sicin, Witoszyc, Chróściny, a także szkoły zawodowej we Wschowie. Każdy używał własnego obuwia i stroju sportowego, a nawet własnych motocykli do wyjazdu w teren. Piłka była ze szkoły, koszty wyjazdów nikt nie zwracał. Liczyła się chęć, zapał i wola współzawodnictwa. Sukcesy, to strzelona bramka, czasem wygrany mecz, dużo wrażeń i oklaski kibiców. Oto moi koledzy z boiska:

W górnym szeregu: Zygmunt Panicz, Michał Głuszko, Paweł Olejarnik, Eugeniusz Gradecki, Jan Góralik, Stanisław Weleszczuk, Jan Tymków;

w dolnym szeregu: M. Prajsner, Edward Prajsner (kierownik Szkoły Podstawowej), Kazimierz Gołębiewski (nauczyciel), Stanisław Jurczyszyn.

I tak minęło 7 lat naszego pobytu we Wronowie, które z rozrzewnieniem wspominamy po 59 latach. Do wspomnień z tamtych lat skłoniło nas niezwykłe wydarzenie. Otóż jesienią ubiegłego roku odwiedziło nas w mieszkaniu w Czerninie rodzeństwo Jakubasów – naszych uczniów z Wronowa: pani Jadwiga – była piłkarka ze słynnej drużyny piłki ręcznej, pani Helena i pan Eugeniusz, dzisiejszy główny prelegent i organizator spotkania, z którym nawiązaliśmy później korespondencję. Była to dla nas wielka przyjemność, za którą serdecznie dziękujemy. Za ich sprawą spotykamy się dzisiaj i wspominamy dawne czasy. Edward Prajsner”

Zdjęcia ze spotkania z mieszkańcami Wronowa znajdują się na końcu strony w rozdziale „Z ostatniej chwili”.

5d) - dorosła młodzież we Wronowie

Wronów 1962r. – od lewej: Wojciechowski, Jadwiga Jakubas. Zbigniew Siwy, Jan Tymków, Janina Grzegorczyk, Michał Głuszko, Helena Krawiec (Broczkowska), Barbara Szkudlarek, Władysław Pankiewicz, Halina Jakubas, Jadwiga Lubańska, Bogdan Potoczniak, Władysław Buszewski.

Wronów 1964r. – od lewej: Danuta Panicz, Maria Tymczyszyn, Halina Jakubas, Genowefa Krawiec (Broczkowska), Barbara Szkudlarek, Helena Krawiec (Broczkowska), Czesława Szymusiak.

Bełcz 1963r. - uczestnicy kursu na motorowe prawo jazdy, m.in.: Bołundź, Wojciechowski, Zbigniew Siwy, Kołaczkiewicz, Maria Tymczyszyn, Józef Palewicz, Józef Dancewicz, Oskar Bołundź.

Wronów 1963 r. – od lewej Jan Tymków, Zygmunt Panicz, ...?, Eugeniusz Śliwiński, ...?, Stanisław Jurczyszyn, ...?

Wronów 1960 r. - Franciszka Siwa, Stanisława Wilman, Janina Mielnik.

Wronów 1964 r. - Natalia Tulikowska, Halina Beta, Hanna Szkudlarek.

5e) - życie mieszkańców Wronowa w latach 1945 - 1965

We Wronowie w latach powojennych panowała bieda i niepewność losu. Przybywający do Wronowa osadnicy, nie przywieźli ze sobą, oprócz osobistych rzeczy i podręcznych narzędzi, żadnego majątku ani wyposażenia. Niektórzy byli tak biedni, że nie stać ich było na zakup obuwia i dzieci do szkoły chodziły boso (patrz zdjęcie szkolne z 1947 roku, gdzie dwóch chłopców jest boso). Mieszkańcy Wronowa żyli w przekonaniu, że Niemcy powrócą na te tereny, a oni będą musieli znów się tułać i szukać miejsca do życia. Z tego względu, a także z powodu braku środków finansowych, przez wiele lat nie dokonywano koniecznych remontów domów i zabudowań gospodarczych. Natomiast ziemia była pieczołowicie uprawiana. Siano zboże, sadzono ziemniaki, w obejściach hodowano krowy, owce i świnie. Obowiązkowe dostawy żywca i zboża oraz nadmierne podatki, stanowiły wielkie utrudnienie i nie pozwalały rozwinąć się gospodarstwom. Wielu mieszkańców nie było w stanie podołać tak dużym obciążeniom, przez co narastał dług na ich gospodarstwach, a sekwestrator często rekwirował im na poczet zaległości, rzeczy lub inwentarz.

Gospodarstwa we Wronowie były gospodarstwami indywidualnymi, każdy próbował radzić sobie sam, ale pomoc sąsiedzka była częsta i dobrze rozwinięta. Niektóre prace, wymagające większej liczby osób, organizowano zbiorowo. Wspólnie młócono zboże i zbierano ziemniaki, wypasano bydło, darto pierze. Wspólne omłoty odbywały się za pomocą młocarni, której obsługa wymagała pracy 14-17 osób. Snopy zboża były podawane na młocarnie przez dwie osoby (jedna osoba rozcinała powrósła, druga wpuszczała rozcięte snopy do młocarni), jedna osoba podczepiała do młocarni worki na ziarno i po ich napełnieniu odstawiała je na bok, dwie osoby nosiły te worki na plecach na strych domu lub w inne suche miejsce, jedna osoba odgarniała plewy spod młocarni, sześć osób odbierało słomę z młocarni i wiązało je w snopy, jedna osoba podawała te snopy na stertę i dwie osoby układały tę stertę. Najcięższa była praca przy odbieraniu i wiązaniu słomy wydostającej się z młocarni. Kurz, jaki wydobywał się z młockarni był nie do opisania, niemal całkowicie utrudniał oddychanie. Równie wyczerpujące było całodzienne podawanie ciężkich snopów żyta, autor pamięta, że kilkakrotnie przy tej pracy był bliski omdlenia, ale nie mógł przerwać pracy, ponieważ młocka nie mogła być zatrzymana. Po zakończeniu młócenia w jednym gospodarstwie, młocarnię przewożono do następnego i każda rodzina, u której odbyła się młocka, musiała odrobić dniówki u wszystkich gospodarzy, którzy u nich pracowali. Wspólne wykopki przebiegały w podobny sposób. Kopaczką konną wykopywano ziemniaki na jednym polu i wszyscy wspólnie zbierali ziemniaki. Następnie kopaczka przejeżdżała na pole kolejnego gospodarza i znów wszyscy je zbierali, itd. Mówiąc o wykopkach ziemniaków, należy wspomnieć o sposobie ich zimowego przechowywania. Otóż ziemniaki usypywano w długie kopce, przykrywano je słomą i okładano grubą warstwą ziemi. Na wiosnę okazywało się ile ziemniaków zgniło, w zależności od zimy, straty bywały różne. Wspólne wypasanie bydła odbywało się na rozległych łąkach na zachód od wsi, wzdłuż dróg do leśniczówki i do Wschowy. Krowy z poszczególnych gospodarstw były codziennie rano wypuszczane na drogę i pastuch wiejski, z pomocą kolejnych dwóch mieszkańców, pędzili je przez wieś na pastwiska. Po całodziennym pasieniu, wieczorem, krowy wracały i każda schodziła z drogi do swojego gospodarstwa. Wspólne darcie pierza przez kobiety i starsze dzieci stanowiło pewnego rodzaju obrzęd. Darło się pierze wieczorami i jednocześnie snuło opowieści (często o duchach), wspominano zmarłych i śpiewało pieśni.

W pierwszych latach powojennych wszystkich mieszkańców obowiązywała warta nocna i szarwark. Warta polegała na nocnym obchodzie wsi i obserwowaniu, czy nie dzieje się nic złego. W razie konieczności, alarmowano mieszkańców lub straż pożarną. Wartę pełnili kolejno gospodarze z poszczególnych domów, a symbolem warty była solidna, drewniana laga na sznurku, przekazywana codziennie z domu do domu. Szarwark, czyli prace przy naprawie dróg, obowiązywał każde gospodarstwo kilka dni w roku.

Dość często organizowano we Wronowie i w sąsiednich miejscowościach, Sicinach, Witoszycach, Chruścinie, Radosławiu, zabawy wiejskie i potańcówki młodzieżowe. W soboty, jak w każdym innym dniu roboczym, pracowało się w gospodarstwach, ale nawet po najcięższym tygodniu pracy, miało się siły i chęci na zabawę lub potańcówkę.

Oświata zapewniła powszechną naukę dzieci w szkole podstawowej, dając możliwość kontynuowania nauki w szkołach średnich, kilka osób wyjechało nawet na studia wyższe. Życie sportowe, zarówno uczniów, jak i dorosłych, przedstawił Edward Prajsner w swoim wystąpieniu, natomiast dodatkowo, na uwagę zasługują wspólne wyjazdy traktorem z przyczepą, na mecze żużlowe Unii do Leszna.

Dzieci od najmłodszych lat były włączane do prac w domu, w obejściu, w ogrodzie i sadzie oraz na łąkach i w polu, a także chodziły na zarobek w pole lub do lasu. Dzieci oczywiście chodziły do szkoły, ale zawsze znajdowały czas na zabawy z rówieśnikami. W domu razem z matką sprzątały izby, gotowały strawy na kuchni opalanej drewnem, zmywały naczynia, prały ubrania i pościel, prasowały. Starsze dzieci pomagały w pieczeniu chleba i szyły sukienki i koszule, co kilka lat bieliły ściany. Dzieci chodziły do sklepu sprzedawać jajka i kupować odpowiednie produkty. W obejściu pomagały w obrządku zwierząt, karmieniu świń, dojeniu krów, podściełaniu krowom słomy, usuwaniu starej podściółki, obornika i gnojówki. Oczywiście karmiły też psy. Jedynie stajnia była domeną ojca i dzieci nie zajmowały się końmi. W drewutni, dzieci (nawet dziewczyny), rżnęły 2-osobową piłą klocki drewna, a chłopcy rąbali je siekierami i układali w stosy. W każdą sobotę zamiatały podwórka oraz drogę wzdłuż własnego gospodarstwa. Wykonywano to miotłami brzozowymi, zrobionymi oczywiście samodzielnie. Dzieci często naprawiały płoty z gałęzi. W pobliżu obejść, na miedzach i w rowach, zbierały pokrzywy i inne chwasty i kroiły je na ręcznych sieczkarniach, a następnie zadawały je zwierzętom. Dzieci również opiekowały się i karmiły kurczęta. W ogrodzie plewiły grządki i podlewały warzywa. W sadzie zbierały owoce i pomagały potem sporządzać przetwory. Na łąkach pomagały w sianokosach, a na polach w żniwach oraz w sadzeniu i wykopkach ziemniaków.

Po ponad pięćdziesięciu latach, jakie upłynęły od tamtych czasów, wszystkie prace i zajęcia w dawnym Wronowie, zarówno dzieci, jak i dorosłych, wspomina się z rozrzewnieniem. Teraz nie czuje się potu i zmęczenia, które wtedy były prawdziwą udręką. Wtedy nie można było wyobrazić sobie innego życia, taki był wtedy czas i warunki, takie po prostu było życie. Jedynie w marzeniach myślało się wtedy o lepszym życiu, o jakiejś prawdziwej zabawce, o kolorowej książce, o zegarku czy nowym rowerze, o motocyklu czy traktorze, a w porywach wyobraźni o samochodzie, domu z ogródkiem i podróżach.

6. Zakończenie

Powyższa „Historia Wronowa” to zbiór informacji, dokumentów i wydarzeń z życia Wronowa, zebranych przez autorów w ciągu ostatnich kilku lat. Autorzy dziękują mieszkańcom Wronowa za życzliwość, za udostępnione zdjęcia i informacje oraz liczą na dalszą współpracę w tym zakresie.

7. Bibliografia

OSADA LUDNOŚCI KULTURY AMFOR KULISTYCH W SICINACH POW.GÓRA – Włodzimierz Wojciechowski - http://rcin.org.pl/iae/Content/23444/WA308_37796_P243_OSADA-LUDNOSCI_I.pdf

KWARTALNIK GÓROWSKI - http://www.pcdn.edu.pl/kwartalnik/KG_nr_33.pdf