Eugeniusz Jakubas, Zamość 2012
Etymologia nazwisk wywodzących się od imienia Jakub
Spis treści:
a. Nazwiska Jakub, Jakób, Jacob, Jacub, Jakob
b. Nazwisko Jakubkowski
c. Nazwisko Jakubowski
d. Nazwisko Jakubas
Imię Jakub
Hebrajskie imię עקבה’ (wymawiaj: jakup) znane jest od ponad trzech tysięcy lat. Biblia głosi, że Jakub, syn Izaaka i Rebeki, urodził się trzymając brata bliźniaka Ezawa za piętę. Po hebrajsku pięta, to aqeb, natomiast w języku aramejskim zwrot ja’aqob’el, oznacza „niech Bóg ochrania”. Ze słów ageb i ja’agob ukształtowało się imię Jakub, tzn. ukształtowała się jego wymowa, zaś jego pisownia w każdym języku jest oczywiście inna.
Warto wspomnieć, że w tamtych czasach były w użyciu również inne imiona podobne do imienia Jakub, np. Joksan i Jesobak (synowie Abrahama).
Jakubami byli apostołowie Jezusa, Jakub Starszy i Jakub Młodszy. Sławny Ibrahim ibn Jakub, podróżnik i kronikarz z X w., był synem Jakuba.
Imię Jakub pojawia się już w pierwszej, najstarszej Księdze Genesis Biblii. Oto werset z 25. rozdziału tej Księgi w języku łacińskim:
„Qui primus egressus est rufus erat et totus in morem pellis hispidus vocatumque est nomen eius Esau protinus alter egrediens plantam fratris tenebat manu et idcirco appellavit eum Iacob.”
W Polsce, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, Biblia była czytana w kościołach po łacinie. Słowo „Jacob” księża czytali jako Jakub, a później tłumaczyli treść Ewangelii po polsku i na pewno opowiadali o patiarsze Jakubie i o apostole Jakubie Starszym i Jakubie Młodszym. Z czasem, poprzez słuchanie, a później poprzez powtarzanie, imiona hebrajskie z Biblii zaczęły się upowszechniać i utrwalać. Po ponad 100 latach od chrztu Polski, mamy w Gnieźnie arcybiskupa Jakuba ze Żnina, urodzonego około 1080 roku. Jego imię pisano po łacinie Jacobo, np. w Bulli gnieźnieńskiej. Nie jest wiadome, czy był to w ogóle pierwszy Polak o imieniu Jakub, ale można przypuszczać, że wskutek wprowadzenia katolickiego ceremoniału chrztu, większa liczba Polaków już wcześniej otrzymała imię Jakub. Na chrzcie imię dziecka było tylko wypowiadane i nigdzie nie było zapisywane. Pismo polskie jeszcze nie istniało, pierwsze pojawiające się dokumenty dotyczące spraw majątkowych lub sądowych pisane były po łacinie i imię Jakub miało w nich różne formy: Iacob, Jacob, Jacobi, Jacobus, Jacopo lub Jacobum.
Poniżej przedstawiam listę kilkunastu osób żyjących w Polsce w okresie „łacińskim” (XII – XVII w.) posiadających imię Jacobi, Jacobum, Jacobus, Jacob, Jacobo. Listę sporządzono na podstawie różnych dokumentów i publikacji, przede wszystkim na podstawie „Słownika historyczno – geograficznego ziem polskich w Średniowieczu”, wydanego przez Instytut Historyczny PAN w 2010 roku. Pamiętajmy, że we wczesnych wiekach chrześcijaństwa nie było nazwisk i tylko imię było wyróżnikiem człowieka. Dopiero w dalszych wiekach, gdy osób o tym samym imieniu było więcej, zaczęto dodawać drugi człon, który później stał się nazwiskiem.
1. Jacobi de Znena (Jakub ze Żnina), w latach 1119 – 1148 arcybiskup gnieźnieński
2. Jacobum, 1254, kmieć z synami i bratem (Jacobum cum fillis et fratrem) zamieszkali w Dziewięczycach
3. Jacobi i Mathei, przed 1298 właściciele wsi Jakubkowo k/Łasin („bona quondam Mathei et Jacobi”)
4. „Jacobi de Montevini +S”, napis na pieczęci Jakuba z Dębna z 1352 roku
5. Jacobus de Paradies (Jakób z Paradyża), 1380 – 1464, teolog i filozof
6. Jacobi Katherina, w 1422 żona Jakuba, sołtysa ze wsi Gunów, pow. proszowicki
7. Jacobus de Kobylani (Jakub z Kobylan), w 1435 zwycięzca bitwy po Wiłkomierzem, starosta brzeski
8. Jacobum de Vanschosche h. Awdaniec (Jakub z Wąsoszy), w 1447 właściciel wsi
9. Jacob, w 1513 szklarz z Dobczyc, właściciel domu w Krakowie
10. Jacobus (Jakub z Iłży), zmarły w 1542 roku profesor Akademii Krakowskiej
11. Jacobi, w 1578 mieszkaniec Baraniec, parafia Maluzino, woj. mazowieckie
12. Jacobus Rokyta, w 1594 świadek na ślubie Valentinum Michaelis Michalik et Catharinae, Smogulec
13. Jacobus Pannitonsor, w 1626 notariusz w Miejskiej Górce, podpisał statut cechu płócienników
14. Jacobo Taber, w 1663 w Tarczynie, parafia Rembertów
15. Jacobi Kramarek, w 1675 świadek na ślubie służących Andreasa i Hedvigi w Dobrzycy, woj. wielkopolskie
Pod koniec XVI wieku w piśmiennictwie na terenach Polski język łaciński zaczyna ustępować językowi polskiemu. Imię Jacob przybiera nową, polską postać Jakób.
Na stronie tytułowej Biblii z 1593 roku, imię tłumacza, doktora teologii Wujka, ma postać IAKVB. Jednak wewnątrz Biblii imię apostoła Iacoba jest pisane jako Jakób. Oto cytowany wcześniej werset 25. z Księgi Genesis w języku łacińskim i w tłumaczeniu J. Wujka:
“Qui primus egressus est rufus erat et totus in morem pellis hispidus vocatumque est nomen eius Esau protinus alter egrediens plantam fratris tenebat manu et idcirco appellavit eum Iacob.”
„Który pierwéj wyszedł, lisowaty był, i wszystek jako skóra kosmaty: i nazwane jest imię jego Ezaw. Zrazu drugi wychodząc, piętę brata trzymał ręką: i dlatego nazwał go Jakóbem.”
W współczesnej Biblii Tysiąclecia z 1965 roku, imię Iacob jest pisane jako Jakub:
„I wyszedł pierwszy syn czerwony, cały pokryty owłosieniem, jakby płaszczem; nazwano go więc Ezaw. Zaraz potem ukazał się brat jego, trzymający Ezawa za piętę; dano mu przeto imię Jakub.”
W Kazaniach sejmowych Piotra Skargi z 1597 roku, imię Iacob pisane jest również jako Jakub:
„Bo mądrość z nieba - mówi Jakub ś. - spokojna jest.”
Henryk Sienkiewicz w powieści „Na polu chwały” z 1903 roku, imię Iacob zapisuje w formie łacińskiej Jacobus, choć dla imion Ezaw i Józef używa polskich form:
„Ty sam bluźnisz. Bo Jacobus młodszy był od Ezawa, a Józef najmłodszy z braci, więc ty Pismu Świętemu przyganiasz i przeciw wierze szczekasz.”
Pisownia imienia Jakub w innych językach przedstawia się następująco:
w języku francuskim - Jaques, w języku greckim - iakwb, Ιάκωβος, we włoskim - Jacopo lub Giacomo, w hiszpańskim – Jacobo lub Jaime, w angielskim - Jacob lub James, w niemieckim - Jacob lub Jakob, w litewskim - Jokūbas, w rosyjskim - Яков lub zdrobniale Яша, w ukraińskim - Яків lub zdrobniale Ясько, w japońskim - Jakubbu.
Oto przykłady kilkunastu osób z krajów Europy, noszących imię Jakub:
1. Jacobus Cosmatesque, 1165 – 1234, włoski artysta, twórca mozaik katedry Civita Castellana.
2. Jaime I el Conquistador, 1208 – 1276, (Jakub I Zdobywca), król Aragonii.
3. Jacopo da Voragine, 1230 – 1298, arcybiskup Genui.
4. Jacobus Palladinus de Teramo, 1349–1417, biskup włoski.
5. Giacomo della Marca, 1393 – 1476, legat papieski, inkwizytor, katolicki święty.
6. James I, 1394 – 1437, król Szkocji.
7. Jacoba van Beieren (Jakobina Bawarska), ur. w 1401 księżna Bawarii
8. Jacob Gertsen Ulfstand, zm. 1410, duński arcybiskup.
9. Jaques le Polonais, 1545 – 1605, (Jakub Polak), polski lutnista i kompozytor działający we Francji.
10. Jacobus Gallus, 1550 – 1591, słoweński kompozytor.
11. Jacobus Stainer, 1617-1683, austriacki producent skrzypiec.
12. Jokūbas Kuncevičius, 1661-1664, kasztelan ze Żmudzi.
13. Ясько Ус, ur. 1753, dowódca Kozaków w dońskim wojsku.
14. Яков Блюмберг Васильевич, 1839 – 1880, rosyjski matematyk.
15. Jokūbas Šernas, 1888 – 1926, minister w rządzie litewskim.
Nazwy miejscowości posiadające rdzeń Jakub
Miejscowości posiadające rdzeń Jakub będziemy w tym artykule nazywać „miejscowości Jakubowe”.
Spójrzmy na historię starej, polskiej wsi Jakóbkowo k/Łasina w powiecie Chełmno. Opis przedstawiony w „Słowniku geograficznym” sięga 1298 roku, wówczas ziemią chełmińską władali Krzyżacy.
Z powyższego opisu wynika, że w 1298 roku Jan z Boru otrzymuje od mistrza krzyżackiego przywilej na wieś Jakóbkowo. Granice posiadłości określono w takich rozmiarach, w jakich posiadali ją wcześniej polscy bracia Mateusz i Jakób. Autorzy opisu wyrażają opinię, że od tego Jakóba pochodzi nazwa Jakóbkowo. W 1414 roku wieś nazywa się Jocushdorf, właściel Mikołaj von Jocushdorf otrzymuje na nią przywilej od kolejnego mistrza krzyżackiego. W 1540, czyli po hołdzie pruskim, wieś znów nazywa się Jakóbkowo, i taka nazwa przetrwała do naszych czasów, pisana obecnie przez „u”.
Nazwy innych Jakubowych wsi zapewne też powstały od imienia Jakub. Było wiele możliwości przyjęcia takich nazw. Właściciel ziemi, na której zakładana była wieś, mógł mieć na imię Jakub lub jego syn, dla którego zakładano wieś, miał na imię Jakub. Pierwszy wójt mógł mieć imię Jakub.
Ciekawy jest
ciąg nazw wsi Jakubkowice k/Nowego Sącza:
1325 -
Iacubcowicz, 1345 - Jacubovicz, 1400 - Jacubcowicze, 1403 - Jacubouicze, 1529 –
Jakupkouicze, od XVIII wieku – Jakubkowice.
Z tego zestawienia wynika, że pierwszy właściciel nazywał się prawdopodobnie Iacubcowicz,
a później nazwa ewoluowała poprzez Jacubouicze i Jakupkouicze do Jakubkowic.
Przy nadawaniu nazwy mogło też być tak, że w grupie osadników, jakich zwerbował właściciel ziemi do nowej wsi, było kilku Jakubów i wieś otrzymała nazwę Jakubów.
Jeśli zakładana wieś była własnością kościelną lub klasztorną, to proboszcz, biskup lub opat mogli być orędownikami św. Jakuba i od niego utworzyli nazwę wsi. Nazwa wsi mogła też powstać od wezwania św. Jakuba, jakie miał pobliski parafialny lub diecezjalny kościół.
Poniżej przedstawiono wykaz Jakubowych miejscowości, położonych na terenach dawnej i obecnej Polski, Litwy i Czech. Wykaz sporządzono na podstawie wspomnianego wyżej „Słownika historycznego” oraz na podstawie „Słownika geograficznego Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”. Nazwy tych miejscowości na przestrzeni dziejów zmieniały się i w wykazie podano ostatnie, współczesne nazwy.
Rozmieszczenie Jakubowych miejscowości przedstawia poniższa mapa.
Istnieje 15 wsi o nazwie Jakubowice. Są one zgrupowane w południowej Polsce, z tym, że w rejonie Opola i Wrocławia są to wsie, których nazwy wywodzą się z niemieckich nazw Jacobsdorf. Dwie miejscowości o nazwie Jakubcovice znajdują się w Czechach k/Ostravy (dawny Śląsk Cieszyński). 22 wsie o nazwie Jakubów w większości zgrupowane są w centralnej części Polski i w rejonie lwowskim, zaś 25 wsi o nazwie Jakubowo znajduje się w Polsce północnej i na terenach dawnej Litwy. Większość pozostałych miejscowości zgrupowanych jest na terenach dawnej Litwy. Takie, wyraźnie dające się wydzielić grupy miejscowości, świadczą o tym, że w procesie nadawania nazw dużą rolę odgrywała odmiana języka polskiego, jaką posługiwano się w poszczególnych dzielnicach. Jest to oczywiście powiązane z rozmieszczeniem plemion słowiańskich, ale te zagadnienia wykraczają poza zakres tego artykułu. Natomiast zagadnienia dotyczące rozmieszczenia Jakubowych miejscowości w powiązaniu z rozmieszczeniem nazwisk, będzie istotne w tym artykule i zostanie przedstawione w dalszej części.
Nazwy „innych obiektów” posiadające rdzeń Jakub
Pod pojęciem „inne obiekty” rozumiemy rzeki, lasy, pola, góry, drogi, miejsca produkcji, organizacje, kościoły i ołtarze. Oto wykaz tych „obiektów”, jakie udało się odszukać w różnych publikacjach i dokumentach.
Jakubówka, 1596, rzeka (dziś Dzierążnia), lewy dopływ Sancygniówki, przepływa m.in. przez Jakubowice w parafii Działoszyce.
Jakubianka, 1256, rzeka wpadająca do Popradu koło Starej Lubowli (inna nazwa Lyblo lub Lubowelka).
Jakubia Debrz, 1498, las koło Tomaszkowic, 2 km od Wieliczki.
Łan Jakubowski, 1493, „Piotr Kmita z Gór k/Kaliny Wielkiej, wyznacza żonie Katarzynie, córce Mikołaja ze Złotej Wielkiej, 60 grzywien posagu i tyleż wiana na połowie dóbr w Górach, z wyjątkiem łanu zwanym Jakubowski z kmieciem Jakubem” (łan = 17,5 ha).
Łan Jakubowski w Kleszczowie k/Krakowa, 1476.
Kuźnica Jakubka, 1569, „opat świętokrzyski daje pobór z kuźnicy Jakubka o 2 kołach z 3 czeladnikami”.
Huta szkła Jakubek, 1577, „w kuźnicy Kowalkowej syn Jakuba daje pobór z kuźnicy zwanej dymarka o 1 kole z 1 czeladnikiem, poza tym pobór z kuźnicy opata świętokrzyskiego zw. „chropsczi” [!] o 2 kołach z 3 czeladnikami oraz z huty szkła zwanej Jakubek”.
Karczma Jakubuszka, 1449, Biezdrowo k/Wronek, woj. wielkopolskie.
Dzień św. Jakuba – 25 lipca.
Kościoły pod wezwaniem św. Jakuba:
W diecezji krakowskiej: Kraków – Kazimierz, Osielec, Palczowice, Piekielnik, Raciechowice, Sanka, Więcławice.
W diecezji kieleckiej: Chlewice, Cierno, Mieronice, Niegardów, Opatowiec, Pałecznica, Probołowice, Sędziejowice, Szczaworyż.
W diecezji sandomierskiej: Kotuszów, Sandomierz.
W diecezji lubelskiej: Lublin.
W innych diecezjach: Batowice, Bestwina, Biecz, Biestna, Bobrowo, Brzeżek, Budziszewo, Cerekwica, Chełmno, Chełmża, Cierno, Dąbrówka, Dzietrzkowice, Giebło, Głuszyn, Góra, Imielnica, Inowrocław, Kazanice, Kłobuck, Kowalewo, Koziobrody, Królówka, Krzepica Królewska, Mikołajki, Nick, Obra, Ostrowite, Piasków, Płock, Radowiska Wielkie, Rokitno, Sosnka, Toruń, Unieck.
Altarie i ołtarze Świętego Jakuba: Lublin, Mysłowice, Nasiechowice, Poznań.
Droga św. Jakuba, od XI wieku szlak pielgrzymkowy do grobu św. Jakuba Apostoła w Santiago de Compostela w Hiszpanii. Pielgrzymi z Polski wędrowali drogami od Sandomierza do Krakowa, odwiedzając po drodze kościoły i ołtarze pod wezwanie św. Jakuba. Trasy pielgrzymek zapewne trochę się zmieniały, ponieważ na tym terenie ciągle powstawały nowe kościoły i nowe ołtarze pod wezwaniem św. Jakuba. Oto wykaz miejscowości, które leżały na trasie Drogi św. Jakuba i w których znajdowały się kościoły lub ołtarze św. Jakuba. Wykaz uporządkowany jest według roku założenia kościoła lub ołtarza.
Sandomierz - kościół św. Jakuba 1236r,
Niegardów - kościół św. Jakuba 1244r,
Kraków - kościół św. Jakuba 1278r (kościół ten obecnie nie istnieje),
Opatowiec - kościół św. Jakuba 1283r,
Kotuszów - kościół św. Jakuba ok. 1310r,
Pałecznica- kościół św. Jakuba 1325r,
Więcławice - kościół św. Jakuba 1325r,
Probałowice - kościół św. Jakuba 1336r,
Nasiechowice - ołtarz św. Jakuba 1372r. w kościele św. Wita,
Szczaworyż - kościół św. Jakuba 1450r.
Pod koniec XIV wieku szlak prawdopodobnie rozpoczynał się w Lublinie, gdzie w 1395 roku powstał kościół św. Jakuba. W latach późniejszych szlakiem, św. Jakuba pielgrzymowali m.in. Jerzy i Stanisław Radziwiłłowie - 1579 rok i Jakub Sobieski, ojciec króla Jana III Sobieskiego - 1611 rok. Obecnie szlak jest wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Poniższa mapka przedstawia kościoły św. Jakuba na szlaku św. Jakuba na tle Jakubowych miejscowości.
Nazwiska wywodzące się od imienia Jakub
Nazwiska wywodzące się od imienia Jakub będziemy nazywać Jakubowe nazwiska.
Imię Jakub było w dawnej Polsce bardzo popularne. Spośród ponad 5000 miejscowości występujących w „Słowniku historycznym”, w około 3000 miejscowościach wymienione są osoby o imieniu Jakub, więc gdy w XVI wieku rozpoczął się okres nadawania nazwisk, w wielu z nich łatwo było od imienia Jakub utworzyć Jakubowe nazwisko. Poniżej przedstawiono listę tych nazwisk. Każde nazwisko jest reprezentowane przez najdawniejszą osobą, jaką udało się znaleźć w bazach, drzewach genealogicznych, słownikach historycznych oraz w różnych spisach i wykazach. Kolumna „Rok” oznacza rok urodzenia, rok małżeństwa, rok zgonu albo inny rok z życia danej osoby. Aby rozstrzygnąć, czego dotyczy dany rok, należy z kolumny „ur/m/zg/i” odczytać odpowiednie oznaczenie. Kolumna „Rok p.w.” oznacza rok pierwszej wzmianki. Rok ten pochodzi z etymologii K. Rymuta. W kolumnie „2010 r.” podano liczbę osób aktualnie żyjących w Polsce i posiadających dane nazwisko.
Lp. |
Rok |
ur/m/zg/i |
Rok p.w. |
Nazwisko |
Imię |
2010 r. |
Miejscowość /parafia |
Powiat |
Województwo |
Uwagi |
1 |
1272 |
i |
1272 |
Jakubek |
2656 |
Kruszynowa |
Wieliczka |
małopolskie |
rycerz, właściciel wsi |
|
2 |
1397 |
i |
Jakubowic |
Jaszek |
0 |
Leńcze |
Wadowice |
małopolskie |
szlachcic h. Strzemię, syn Jakuba |
|
3 |
1433 |
i |
Jakubina |
Jan |
128 |
Belsko /Jakubkowice |
Nowy Sącz |
małopolskie |
szlachcic |
|
4 |
1441 |
i |
Jakubowa |
Elżbieta |
1 |
Bronice /Wąwolnica |
Lublin |
lubelskie |
||
5 |
1449 |
i |
Jakubowska |
Dorota |
19103 |
Klikuszowa |
Nowy Targ |
małopolskie |
szlachcic |
|
6 |
1459 |
i |
1393 |
Jakubowski |
Jan |
17371 |
Jakubowice |
Proszowice |
małopolskie |
szlachcic h. Topór |
7 |
1463 |
i |
Jakobina |
Małgorzata |
31 |
Kościan |
Kościan |
wielkopolskie |
piekarka, mąż Jakub Hoffman |
|
8 |
1474 |
i |
Jakubinowic |
Marcin |
0 |
Bibice |
Kraków |
małopolskie |
kmieć |
|
9 |
1504 |
i |
Jakubikowic |
Stanisław |
0 |
Dzibice /Lelów |
Częstochowa |
śląskie |
kmieć |
|
10 |
1526 |
i |
Jakubkowski |
Jan |
0 |
Jakubkowo /Łasin |
Grudziądz |
pomorskie |
szlachcic |
|
11 |
1528 |
i |
Jakubaszkowicz |
0 |
Włości /Wyszonki |
Wysokie Mazow. |
podlaskie |
szlachcic |
||
12 |
1578 |
i |
Jakóbowicz |
Nicolai |
39 |
Głuchów /Gozdowo |
Grójec |
mazowieckie |
||
13 |
1627 |
ur |
Jakubiga |
Andrzej |
0 |
Mińsk Mazowiecki |
Mińsk Mazowiecki |
mazowieckie |
||
14 |
1628 |
ur |
1338 |
Jakubowicz |
Marianna |
2474 |
Jazgarzew |
Piaseczno |
mazowieckie |
rodzice Bartłomiej i Agnieszka |
15 |
1631 |
ur |
Kobus |
Wojciech |
7432 |
Gralewo |
Płońsk |
mazowieckie |
rodzice Marcin i Małgorzata |
|
16 |
1637 |
ur |
Jakubi |
Marina |
21 |
Mińsk Mazowiecki |
Mińsk Mazowiecki |
mazowieckie |
||
17 |
1648 |
m |
Jakubiczek |
Jędrzej |
0 |
Sędziszów |
Jędrzejów |
świętokrzyskie |
||
18 |
1651 |
ur |
Jakubicza |
Marina |
0 |
Mińsk Mazowiecki |
Mińsk Mazowiecki |
mazowieckie |
||
19 |
1652 |
m |
1548 |
Jakubczyk |
Stanisław |
6015 |
Sędziszów |
Jędrzejów |
świętokrzyskie |
|
20 |
1654 |
ur |
1679 |
Jakubica |
Konstancja |
0 |
Kędzierak |
Mińsk Mazowiecki |
mazowieckie |
rodzice Bartłomiej i Ewa |
21 |
1658 |
ur |
1475 |
Jakubik |
Jan |
3817 |
Daleszyce |
Kielce |
świętokrzyskie |
|
22 |
1659 |
ur |
Jakubasik |
Bartłomiej |
95 |
Bogate |
Przasnysz |
mazowieckie |
|
|
23 |
1664 |
m |
1794 |
Jakubczak |
Szymon |
0 |
Jazgarzew |
Piaseczno |
mazowieckie |
|
24 |
1671 |
ur |
Kubica |
Dorota |
9177 |
Czeladź |
Będzin |
śląskie |
||
25 |
1676 |
ur |
1661 |
Jakubas |
Martinus |
1687 |
Jabłonkóv |
Ostrava |
dawny Śląsk Cieszyński |
|
26 |
1678 |
ur |
Kubas |
Katarzyna |
3625 |
Książnice Wielkie |
Proszowice |
małopolskie |
rodzice Jakób i Zofia |
|
27 |
1680 |
i |
Jakobas |
Szymon |
4 |
Książnice Wielkie |
Proszowice |
małopolskie |
rodzice Jakób i Zofia |
|
28 |
1680 |
ur |
Jakóbosik |
Katarzyna |
0 |
Książnice Wielkie |
Proszowice |
małopolskie |
rodzice Kacper i Regina |
|
29 |
1680 |
m |
Jakubasz |
Catharina |
196 |
Niekrasów |
Staszów |
świętokrzyskie |
|
|
30 |
1681 |
ur |
1368 |
Jakubiec |
Andrzej |
5819 |
Mińsk Mazowiecki |
Mińsk Mazowiecki |
mazowieckie |
|
31 |
1690 |
ur |
Jakub |
Agnieszka |
26 |
Krzynowłoga Mała |
Przasnysz |
mazowieckie |
rodzice Jakub i Dorota |
|
32 |
1690 |
m |
Jakubcik |
Walenty |
0 |
Grójec |
Grójec |
mazowieckie |
||
33 |
1691 |
ur |
Jakubasek |
Agata |
7 |
Niekrasów |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
34 |
1695 |
ur |
1575 |
Jakubus |
Regina |
277 |
Książnice Wielkie |
Proszowice |
małopolskie |
rodzice Józef i Anna |
35 |
1712 |
ur |
Jakubaszek |
Franciszek |
1187 |
Książ Wielki |
Miechów |
małopolskie |
||
36 |
1716 |
m |
1497 |
Jakubiak |
Andrzej |
8753 |
Lewiczyn |
Grójec |
mazowieckie |
|
37 |
1718 |
ur |
Jakobów |
Małgorzata |
0 |
Jazgarzew |
Piaseczno |
mazowieckie |
rodzice Jakub i Elżbieta |
|
38 |
1728 |
m |
Kubal |
Jan |
323 |
Niekrasów |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
39 |
1729 |
ur |
Jakobiak |
Józef |
0 |
Rembertów |
Warszawa |
mazowieckie |
||
40 |
1734 |
ur |
Kubasiak |
Wojciech |
908 |
Baboszewo |
Płońsk |
mazowieckie |
||
41 |
1741 |
ur |
Jakowiecki |
Aleksande |
67 |
Daleszyce |
Kielce |
świętokrzyskie |
||
42 |
1744 |
ur |
Kobos |
Jadwiga |
1339 |
Połaniec |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
43 |
1746 |
m |
Jakóbowski |
Jan |
439 |
Piotrkowice |
Jędrzejów |
świętokrzyskie |
||
44 |
1770 |
m |
Kubasionka |
Marianna |
0 |
Niekrasów |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
45 |
1780 |
ur |
Jakobowski |
Josephum |
3 |
Tarczyn |
Piaseczno |
mazowieckie |
rodzice Petri i Marcianna |
|
46 |
1782 |
i |
Jakób |
Elżbieta |
342 |
Winnica |
Pułtusk |
mazowieckie |
||
47 |
1782 |
ur |
Jakubski |
Józef |
221 |
Latowicz |
Mińsk Mazowiecki |
mazowieckie |
rodzice Augustyn i Katarzyna Oleksianka |
|
48 |
1786 |
m |
Kubasik |
Antoni |
1451 |
Biesiadki |
Brzesko |
małopolskie |
||
49 |
1788 |
ur |
Jakubów |
Karol |
597 |
Kuflew |
Mińsk Mazowiecki |
mazowieckie |
||
50 |
1793 |
m |
Jakobczyk |
Małgorzata |
2 |
Jakubów |
Grójec |
mazowieckie |
||
51 |
1795 |
ur |
Jakóbiak |
Maciej |
651 |
Kamienica |
Płońsk |
mazowieckie |
||
52 |
1810 |
ur |
Jakobowicz |
Liba |
0 |
Nadarzyn |
Pruszków |
mazowieckie |
rodzice Mosiek i Helena |
|
53 |
1811 |
m |
1470 |
Jakobik |
Józef |
27 |
Kraków Boże Ciało |
Kraków |
małopolskie |
|
54 |
1811 |
ur |
1609 |
Jakóbczyk |
Maryanna |
2096 |
Kielce - Katedra |
Kielce |
świętokrzyskie |
|
55 |
1815 |
m |
1599 |
Jakubicz |
Katarzyna |
98 |
Błonie |
Piaseczno |
mazowieckie |
|
56 |
1816 |
i |
1399 |
Jakóbek |
Marcin |
261 |
Skała |
Kraków |
małopolskie |
|
57 |
1819 |
m |
Koboś |
Katarzyna |
0 |
Połaniec |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
58 |
1820 |
ur |
Kubos |
Kazimierz |
2 |
Połaniec |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
59 |
1822 |
i |
Jakob |
Petronella |
47 |
Kraszewice |
Ostrzeszów |
wielkopolskie |
matka Frcydylla Lewek |
|
60 |
1822 |
m |
Jakobiec |
Maryanna |
0 |
Wzdół Rządowy |
Kielce |
świętokrzyskie |
||
61 |
1832 |
i |
Jacub |
Joanna |
0 |
Kamionna |
Międzychód |
wielkopolskie |
||
62 |
1832 |
m |
1470 |
Jakóbik |
Piotr |
821 |
Hrubieszów |
Hrubieszów |
lubelskie |
|
63 |
1836 |
ur |
Jakóbas |
Ignacy |
4 |
Niekrasów |
Staszów |
świętokrzyskie |
rodzice Kazimierz |
|
64 |
1838 |
zg |
Jakubosz |
Maryanna |
22 |
Targowisko |
Lublin |
lubelskie |
||
65 |
1842 |
ur |
1610 |
Jakubusek |
Walenty |
23 |
Częstoborowice |
Świdnik |
lubelskie |
|
66 |
1845 |
m |
Jakubos |
Maciej |
4 |
Kraków |
Kraków |
małopolskie |
||
67 |
1846 |
ur |
1235 |
Jakusz |
Katarzyna |
571 |
Góry Wysokie |
Sandomierz |
świętokrzyskie |
rodzice Walenty i Marianna Dębowska |
68 |
1864 |
m |
Kobós |
Wiktoria |
3 |
Strzegom |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
69 |
1868 |
ur |
Jakobs |
Anna |
40 |
Warszawa |
Warszawa |
mazowieckie |
rodzice Andrzej i Felicjanna |
|
70 |
1869 |
ur |
Jakobos |
Andrzej |
0 |
Połaniec |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
71 |
1870 |
m |
Jacob |
Adam |
43 |
Poznań |
Poznań |
wielkopolskie |
||
72 |
1873 |
i |
Jakubiński |
Jan |
70 |
Koprzywnica |
Sandomierz |
świętokrzyskie |
||
73 |
1883 |
ur |
Jakobus |
Michał |
50 |
Beszowa |
Staszów |
świętokrzyskie |
||
74 |
1892 |
ur |
1437 |
Jakóbiec |
Franciszek |
311 |
Janów Lubelski |
Janów Lubelski |
lubelskie |
ojciec Stanisław |
75 |
1897 |
ur |
Kubaś |
Zofia |
289 |
Radom |
Radom |
mazowieckie |
||
76 |
1921 |
ur |
Jakóbus |
Stefan |
0 |
Niekrasów |
Staszów |
świętokrzyskie |
Lista nie jest ostateczna i jeśli w wyniku dalszych badań i poszukiwań zostaną znalezione starsze osoby niż podane na liście, to zostanie ona zaktualizowana.
Na liście jest wiele nazwisk, dla których liczba aktualnie żyjących osób wynosi 0. Świadczy to o tym, że w długim procesie kształtowania nazwisk, nazwiska zarówno powstawały, jak i znikały. Zniknęły m.in. nazwiska: Jakobiak, Jakobiec, Jakobos, Jakobów, Jakobowicz, Jakobów, Jakóbosik, Jakóbus, Jakubaszkowicz, Jakubcik, Jakubczak, Jakubica, Jakubicza, Jakubiczek, Jakubiga, Jakubinowic, Jakubowic, Koboś, Kubasionka.
Nazwiska Jakubowe nie powstawały równomiernie na obszarze Polski, w niektórych rejonach nie było ich wcale. Poniższa mapka przedstawia rozmieszczenie wszystkich 76 nazwisk z powyższej listy, wraz z rozmieszczeniem Jakubowych miejscowości i kościołów św. Jakuba.
W okręgu warszawskim istnieje związek pomiędzy rozmieszczeniem Jakubowych nazwisk a rozmieszczeniem miejscowości Jakubów. W okręgu krakowskim i lubelskim koreluje to z miejscowościami Jakubowice. Najwięcej jednak osób o Jakubowych nazwiskach było w powiecie Staszów (kolor czerwony) w woj. świętokrzyskim. W tym powiecie nie ma żadnej Jakubowej miejscowości, ale w pobliskich powiatach pińczowskim i opatowskim są wsie Jakubowice.
Na przedstawionej liście większość nazwisk to nazwiska chłopów: kmieci, półkmieci, włościan, gospodarzy, osadników, zagrodników, chałupników, komorników, wyrobników, parobków, karczmarzy, fornali. Nazwiska szlacheckie to Jakubowic, Jakubina, Jakubowski/ka, Jakubkowski, Jakubaszkowicz, ale należy pamiętać, że nie każda osoba o takim nazwisku należała do stanu szlacheckiego. Poszukiwania szlacheckich przodków są z pewnością bardzo ciekawe, ale poszukiwanie informacji o losach i życiu chłopów są nie mniej ciekawe, choć jest to ciekawość połączona z niedowierzaniem: jak oni przetrwali? Jakże ciężkie było ich życie, praca od rana do wieczora, przez 6 dni w tygodniu, bez możliwości zmiany swojego losu. Zamieszkiwanie w ciasnych chałupach, epidemie i duża umieralność dzieci, średnia długość życia wyliczona na podstawie 2116 metryk zgonów z lat 1811 – 1869, w rodzinnej parafii autora, Nasiechowice, wynosiła 24,8 lat!!! Do tych trudów dochodziło odrabianie pańszczyzny i oddawanie dziesięciny kościołowi. To wszystko jest w obecnych czasach trudne do wyobrażenia. Badanie starych dokumentów i odczucia z tym związane, dają możliwość wyobrażenia sobie życia przodków i skłaniają do refleksji nad własnym życiem.
Etymologia niektórych nazwisk posiadających rdzeń Jakub
Powstawanie nazwisk w wiekach średnich spowodowane było wzrostem liczby ludności. Same imiona nie wystarczały do rozróżniania ludzi więc rozpoczął się proces dodawania do posiadanego imienia drugiego członu, będącego przezwiskiem, zmodyfikowanym imieniem ojca lub inną nazwą, charakterystyczną dla danej osoby. Był to proces naturalny i samorzutny, nie było formalnego obowiązku, ani świeckiego, ani kościelnego, aby mieszkańcy kraju posiadali jakieś drugie imię lub charakterystyczne miano. Proces ten dla szlachty rozpoczął się w XV wieku i sposób tworzenia ich nazwisk pokazujemy dokładnie w dalszej części artykułu, na przykładzie nazwisk Jakubkowski i Jakubowski. Nadawanie nazwisk chłopom rozpoczęło się pod koniec XVI wieku i trwało bardzo długo, jeszcze pod koniec XVIII wieku nie wszyscy chłopi posiadali nazwiska. Ważnym momentem w tym procesie był, wprowadzony przez Sobór Trydencki (1545 – 1563), obowiązek spisywania metryk ślubów i chrztów. W Archiwum Diecezjalnym w Kielcach zachowały się najstarsze księgi metrykalne z tamtego okresu: parafia Bejsce – 1586r., Gorzków - 1593 r. i Kielce (Katedra) - 1594 r. W tych najstarszych, XVI-wiecznych metrykach, niektórzy chłopi mają już nazwiska, ale większość posiada tylko imiona, czasami uzupełnione nazwą wsi. W innych parafiach najstarsze księgi metrykalne nie przetrwały do naszych czasów i ustalenie, gdzie i kiedy dane nazwisko pojawiło się po raz pierwszy, jest bardzo trudne.
Nazwiska Jakub, Jakób, Jacob, Jacub, Jakob
Nazwiska Jakub, Jakób, Jacob, Jacub, Jakob wywodzą się od imienia Jakub, są to po prostu imiona pełniące rolę nazwiska. Najdawniejszymi osobami o tych nazwiskach są: Jakub Agnieszka (1690 r.), Jakób Elżbieta(1782 r.), Jacob Adam (1870 r.), Jacub Joanna (1832 r.), Jakob Petronella (1822 r.). Imię Jakub mieli prawdopodobnie ojcowie lub dziadkowie tych osób lub inna osoba ważna dla rodziny, np. patron kościoła czy święty. W przypadku Agnieszki jest potwierdzone, że jej ojciec miał na imię Jakub. Przy okazji powstaje ciekawy problem, jakie nazwisko miał ten ojciec. Raczej nie mógł mieć nazwiska Jakub, ponieważ nazywałby się Jakub Jakub. Zatem mógł mieć jakieś inne Jakubowe nazwisko, np. Jakubik i córce pozostawiono w nazwisku tylko Jakub. Ponieważ jednak jest to XVII wiek, więc bardziej prawdopodobne jest to, że nie miał jeszcze żadnego nazwiska i w tej rodzinie po raz pierwszy zaczęto nadawać nazwiska.
Poniższa mapka przedstawia obecne (2010 r.) rozmieszczenie osób o nazwiskach Jakub (26 osób), Jakób (342 osób), Jacob (43 osób), Jacub (0 osób), Jakob (47 osób).
Z mapki wynika, że większość osób o nazwiskach Jakub, Jakób, Jacob i Jakob zgrupowana jest w województwie wrocławskim. Na te tereny ludność została przesiedlona po II wojnie światowej z kresów wschodnich i prawdopodobnie na kresach wschodnich takie nazwiska występowały częściej niż na pozostałych terenach Polski.
Nazwisko Jakubkowski
Nazwisko Jakubkowski wywodzi się od nazwy starej, polskiej wsi Jakubkowo w pow. Grudziądz, o której pisaliśmy wcześniej. Poniższy opis pochodzi ze „Słownika historycznego”:
JAKUBKOWO (1298 „bona quondam Mathei et Jacobi”, ok. 1423-4 Jocobsdorff, Jocuschdorf, Jacobsdorff, 1526 Jacubsdorff vel Jacubkowo, Jakubkowo) 2 km na SE od Łasina.
1. Ok. 1423-4 wójt. rog. (DK 17); 1526 okr. rog., z. chełm. (MS 4/1, nr 5031); 1570 pow. chełm., par. Łasin (Bi. 38, 76).
3. Ok. 1423-4 własn. ryc. o 12 ł., obow. do 2 służb w zbroi lekkiej (DK 17); 1442 w. m. Konrad v. Erlichshausen zezwala Mikołajowi z Jakubkowa na wolne rybołówstwo na własny użytek na jez. Łasińskim zamiast dotychczasowego w rzeczce (Fr. 169); 1526 przyw. dla Jana Jakubkowskiego na wieś Jakubkowo z pr. rybołówstwa na jez. (MS 4/1, nr 5031); 1540 właśc. Wojc. Lichtenhayn prowadzi spór z m. Łasinem i okolicznymi wsiami o pr. rybołówstwa na jez.; komisja król. zabrania mu rybołówstwa na jez., zezwala w zamian łowić na całej długości rzeczki (Fr. 1 169-70); 1570 własn. Lichtonhainów, wieś ma 4 zagr. (ŹD 57).
4. 1298 m. kraj Meinhard z Kwerfurtu nadaje Janowi de Nemore dobra na pr. chełm., które należały niegdyś do braci Jakuba i Mateusza Polaków, za obow. 2 służb w zbroi lekkiej; zezwala im też wybudować mł. na wypływającej z jez. rzeczce Lessin (Łasince) za czynszem 2 grz. po upływie 2 lat wolnizny, oraz daje pr. rybołówstwa na tejże rzeczce (Pr U 1/2 nr 702).
6. 1414 szkody woj.: Jakubkowo spalone, zniszczenie majątku i mł., straty na 400 grz. (Br. 158; Fr. 1, 169); 1440 Ambroży J. z okr. rog. współdziałał ze Związkiem Pruskim (AST 2, 233).
W powyższym opisie widać jak kształtowało się nazwisko Jakubkowski. Od 1298 roku właściciele wsi mieli tylko imiona, np. Mikołaj, z dodatkiem „z Jakubkowa”, a w 1526 roku właściciel nazywa się już Jan Jakubkowski. Nazwisko to nie przetrwało jednak do naszych czasów, w chwili obecnej w Polsce nie ma żadnej osoby o tym nazwisku.
Nazwisko Jakubowski
Nazwisko Jakubowski powstało w kilku gniazdach rodowych w Polsce. Jedno z nich znajdowało się we wsi Jakubowice w parafii Proszowice, woj. małopolskie. Informacje o tej wsi przedstawia „Słownik historyczny”:
JAKUBOWICE (1341 Jacubowycze, 1394 Jacobcouicz, Jacubow, 1401 Jacubouicze, 1421 Jacobouicze) 2 km na SE od Proszowic.
1. 1489 n. pow. krak. (RP s. 138); 1581 pow. prosz. (ŹD s. 13); 1470 n. par. Proszowice (Dlb. 2 s. 157).
2. 1421 Agnieszka wd. po Grzegorzu z Łowinicy [pow. sand., dziś Łownica] odpiera prawem i przysięgą oskarżenia, jakoby jej ludzie przekopali łąki król. między Proszowicami i Jakubowicami (GK 1 s. 582); 1459 Jakubowice k. Proszowic (Mog. 137); 1470-80 Jakubowice graniczą z Górką (Dlb. 3 s. 603); 1512 Zygmunt Stary zatwierdza granice wytyczone przez sąd komisaryczny między m. król. Proszowicami a Jakubowicami i Stogniowicami (MS 4, 10309); 1570 droga z Krakowa przez Proszowice, Jakubowice, Stogniowice w kierunku Podolan, gdzie na rz. Nidzie jest granica z woj. sand. (LDK s 72-3).
3. Własn. szlach. 1341 Grzegorz [z Łowinicy] i Jakubowic (ZDM 4, 923); 1394-5 Grzegorz z Jakubowic [i Łowinicy] procesuje się z Szczepanem z Przecławic [dziś Przesławice] i jego kmieciami. Winien przedłożyć dok. z sądu ziemskiego sand. (ZK 1c s 170, 172, 175); 1394-1408 Grzegorz z Łowinicy i Jakubowic s. Spytka Kołczka podczaszego sand. wnuk Grzegorza i Elżbiety (ZK 1c s. 172, 175; ZDK 1, 149; ZDM 5, 1204-6); 1411-6 Jakub z Jakubowic (ZP 34 s. 353; wg ind. WAP); 1416-21 Agnieszka wd. po Grzegorzu z Łowinicy i Jakubowic; por. p. 2 (GK 1 s. 582; wg ind. WAP); 1423 Mikołaj z Łowinicy [s. Spytka Kołczka] zapisuje swej ż. Helenie c. Paszka z [...]1 200 grz. wiana i 200 grz. posagu na całej swojej wsi Jakubowice (ZK 1 s. 281); 1424 Anna c. Andrzeja z Jakubowic (ZK 195 s 264); 1424-34 Andrzej z Jakubowic, [Łęk w pow. pilzn. i Łowinicy s. Spytka Kołczka] (ZK 195 s. 263; 197 s. 318); 1437 tenże Andrzej pozywa Jana kmiecia zw. .,faber” o zbiegnięcie z Jakubowic (ZK 197 s. 656); a. 1459 dz. [Jan] Jakubowski h. Topór. Łany kmiece, zagrody, karczmy, folwark; → p. 5 (DLb. 2 s. 157); 1459 role kmiece w Jakubowicach (Mog. 137); 1463 Anna c. [Jana] Jakubowskiego z Jakubowic ż. Jakuba Kocińskiego (ZK 17 s. 105); 1463-76 Jan Jakubowski dz. Jakubowic [s. Grzegorza]2 (ZK 17 s. 95, 428, 457-8, 544; 146 s. 700; GK 18 s. 225; Mp. 5 L 57; MS 1, 1411); 1473 Kazimierz Jag. zapisuje Janowi Jakubowskiemu 50 grz. na wsi Bieńkowice [par. Cerekiew]; 1474 tenże odnawia powyższy zapis; 1476 tenże zezwala Janowi Zabierzowskiemu wykupić Bieńkowice z rąk Jakubowskiego (MS 1, 1077, 1106, 1153, 1411); 1489 tenże poświadcza, że Stanisław prep. w Ruszczy kupił za 200 fl. węg. u Stanisława i Rafała z Jakubowic 6 grz. czynszu w ich wsi Wadów (Mp. 5 Q 129); 1489-90 wymienione bez wymiaru poboru; 1491-4, 1500, 1508 pobór z 3 1/2 ł.; 1496-9 pobór z 3 ł. (ŹD s. 442; RP s. 138, 165, 181, 195, 211, 255, 346, 83, 118, 45, 16); 1509 Stanisław Jakubowski z Jakubowic kupuje za 50 fl. u Kaspra Bara rajcy krak. wieś Stogniowice (ZK 154 s. 496-7); 1511 Jan z Targowiska [woj. lubelskie] darowuje swej siostrze Zofii 100 grz. na wsi Jakubowice, które zapisał jego zm. matce Jadwidze tytułem oprawy Stanisław Jakubowski; tenże Jan darowuje ww. Zofii 300 grz, które Stanisław Jakubowski zapisał Zofii swej żonie, a matce Jana i Zofii tytułem oprawy na połowie swej części wsi Jakubowice i kwituje Stanisława z tej sumy (MS 4, 1106-7) 1512 własn. Rafała, Jakuba, Zbigniewa i Stanisława Jakubowskich (MS 4, 10309); 1519 Zygmunt Stary zezwala Rafałowi Jakubowskiemu zapisać za 600 fl. czynsz roczny z pr. odkupu na połowie swej wsi Jakubowice lub na wsiach Glów i Niedomice w pow. pilzn. (MS 4, 3123); 1523 Rafał, Zofia, Urszula i Katarzyna nieletnie dzieci zm. Stanisława Jakubowskiego dz. Jakubowic i Stogniowic (SP 6, 230); 1526-7 Rafał Jakubowski z Jakubowic komornik pkom. Krak. (Kniaz. 243, 247, 253); 1529 folwark (LR s. 67); 1530 pobór z 4 ł., karczmy, i młyna o 2 kołach (RP k 19).
5. 1401 Mikołaj pleban w Łękach pozywa Grzegorza dz. Łowinicy i Jakubowic o nieuiszczenie od 1396 r. dzies. z folwarku w Jakubowicach, do tegoż plebana od niepamiętnych czasów należącej. Wyrok Mikołaja oficjała krak. przywodzi na pamięć przysięgę ojca Grzegorza Spytka podczaszego sand., iż jeszcze jego matka płaciła dzies. z ról dziedzica w Jakubowicach plebanowi w Łękach i nakazuje Grzegorzowi uiścić zaległą dzies. (ZDK 1, 149); a. 1459 dzies. z łanów kmiec. należy do bpa krak., dzies. z folwarku, zagród i karczem do plebana w Łękach (DLb. 2 s 157); 1459 bp krak. Tomasz [Strzempiński] nadaje klasztorowi mog. dzies. snop. z ról kmiec. w Jakubowicach k. Proszowic dotąd należącą do bpa w kluczu krak. w zamian za anniwersarz za dusze zm. rodziców Jana ze Sprowy arcbpa gnieźn. i brata Piotra ze Szczekocin podkanclerza Królestwa. Darowizna dla klasztoru zostaje dokonana na ręce arcbpa (Mog. 137); 1529 dzies. snop. z folwarku wart. 3 grz. plebanowi w Łękach (LR s. 67)3.
8. Obecny dwór zbudowany przez Jakubowskich najpóźniej w poł. XVI w. Murowany, piętrowy, podpiwniczony, prostokątny (KatZab. 1, s. 221-222); T. Jakimowicz, Dwór murowany w Polsce w wieku XVI (wieża - kamienica - kasztel), W. Poznań 1979, s. 188-9.
Uw. W pow. wiśl., par Działoszyce istnieje wieś Jakubowice, której część należała w XV w. do Marcinowskich h. Topór. W rozróżnieniu właścicieli tychże Jakubowic od Jakubowic par. Proszowice pomocne były materiały genealogiczne Janusza Kurtyki. (ZLS)
1 Wyraz w rpisie nieczytelny, zamazany atramentem.
2 W 1427 Jan s. Grzegorza z Łowinicy studentem Ak. Krak. (Ind. s. 124).
3 LR nie odnotowuje dzies. z Jakubowic ani dla bpa, ani dla kl. mog. Por. wyż. 1459.
Z powyższego opisu wynika, że przez ponad 100 lat właściciele Jakubowic określani byli tylko imionami z dodatkiem „z Jakubowic”. Najpierw był Grzegorz z Jakubowic (1341 – 1408), w latach 1411 – 1416 Jakub z Jakubowic, w latach 1416 – 1421 Agnieszka z Jakubowic (wdowa po Grzegorzu), w 1423 Mikołaj z Jakubowic, w 1424 roku Anna z Jakubowic, następnie w latach 1424 – 1434 Andrzej z Jakubowic, ale w 1459 roku dziedzic Jan nie ma już dodatku „z Jakubowic”, tylko nazywa się Jan Jakubowski h. Topór. Widać więc wyraźnie, że nazwisko Jakubowski wywodzi się od nazwy wsi Jakubowice. Dla pełności obrazu przydałoby się ustalić, kto założył wieś Jakubowice i dlaczego tak ją nazwał. Poszukiwania w tym zakresie nie przyniosły na razie pozytywnego rezultatu.
Podstawową gałęzią rodową Jakubowskich h. Topór jest linia rozpoczynająca się od Jana Nasiana (Naszona) de Ostrowce (1428r.), opisywanego w innych źródłach jako Jan z Ostrowiec de Jakubowice. Jest to linia typowo polska z gniazdem rodowym w Jakubowicach w pow. Wiślica. Imię Nasian (Naszon) sugeruje pewien związek z Nasiechowicami, ale wymaga to oddzielnych badań.
Nazwisko Jakubowski zostało utworzone również w rodzie tatarskim. Badacz Stanisław Dziadulewicz ustalił precyzyjnie w Herbarzu rodzin tatarskich w Polsce, że nazwisko Jakubowski pochodzi od otrzymanego w 1511 roku przez ich protoplastę, majątku Jakubowszczyzna. W „Słowniku geograficznym” są opisane cztery Jakubowszczyzny położone na terenie Litwy, ale w ich opisach nie ma żadnych nazwisk, więc nie wiadomo, czy któraś z tych miejscowości ma związek z tymi tatarskimi Jakubowskimi.
Rozmieszczenie osób o nazwiskach Jakubowski (17371 osób) i Jakubowska (19103 osób) w 2010 roku, przedstawia poniższa mapka.
Jakubowski i Jakubowska to dość powszechne nazwiska w Polsce, łącznie jest ich ponad 36 tysięcy i występują w 375 powiatach (w całej Polsce jest 379 powiatów). Rozmieszczenie osób z tym nazwiskiem jest bardzo ciekawe, ponieważ w centrum Polski skupionych jest ich najwięcej.
Nazwisko Jakubas
Nazwisko Jakubas wywodzi się od imienia Jakub.
Na podstawie dostępnych metryk, skorowidzów, indeksów i innych dokumentów, zgromadziłem do tej pory bazę 788 osób o nazwisku Jakubas żyjących w latach 1676 – 1899. W rzeczywistości osób tych było znacznie więcej, ale potrzeba czasu, aby poznać wszystkie te osoby. Na podstawie tych danych zostanie, w najbliższym czasie, podjęta próba wyznaczenia linii rodowych Jakubas, ale jest mało prawdopodobne, że zbiegną się one w jednym miejscu i wskażą pierwszego Jakubasa.
Poniższa mapka przedstawia rozmieszczenie tych 788 Jakubasów na tle rozmieszczenia Jakubowych miejscowości i kościołów św. Jakuba.
Z powyższej mapki wynika, że w latach 1676 – 1899 osoby o nazwisku Jakubas zamieszkiwały pas ziem lubelsko – kielecko – krakowskich. Zachodzi dość duża korelacja pomiędzy rozmieszczeniem Jakubasów i rozmieszczeniem wsi Jakubowice. Można by sądzić, że nazwisko Jakubas wywodzi się od nazwy miejscowości Jakubowice. Pokazano jednak wcześniej, w jaki sposób, od wsi Jakubkowo i Jakubowice, powstały nazwiska Jakubkowski i Jakubowski. Polegało to na tym, że właściciele wsi przyjmowali nazwiska od nazwy wsi, a tutaj nie widać takiego procesu. W żadnym dokumencie nie natrafiono na informację, aby jakiś Jakubas był właścicielem wsi, folwarku lub innego majątku. Powyższa mapka wskazuje raczej na to, że od nazwy Jakubowice lub od imienia św. Jakuba, patrona wielu kościołów, często nadawano chłopskim dzieciom imię Jakub, a dopiero od tego imienia tworzono nazwisko Jakubas i inne Jakubowe nazwiska.
Najdawniejszą, znaną autorowi, osobą o nazwisku Jakubas, jest Jakubas Martinus, ur. 1676 we wsi Jabłonków na Śląsku Cieszyńskim (obecnie w Czechach).
Niedaleko Jabłonkowa leżą dwie miejscowości Jakubcovice. Dane o Martinusie pochodzą z książki Jarosława Lipowskiego „Nazwiska z Jabłonkowa u schyłku XVII w.”
Brak jest informacji o rodzicach Martinusa Jakubasa, ale nie są oni z pewnością pierwszymi Jakubasami, którzy posiadali to nazwisko. W „Słowniku etymologicznym” K. Rymut podaje, że nazwisko Jakubas znane jest od 1661 roku. Trwają poszukiwania tego pierwszego Jakubasa.
We wsi Jabłonków żyła, oprócz Jakubasa Martinusa, również Jakubcowa Hedvigs ur. 1685, i Jakuboszowa Susanna ur. 1684, prawdopodobnie wszystkie te trzy osoby należały do jednej rodziny.
Drugim najdawniejszym Jakubasem był Andrzej Jakubas, o którym wiemy, że w 1704 roku brał ślub z Krzoskową Marianną w Niekrasowie, pow. Staszów (kolor czerwony na mapce), woj. świętokrzyskie. Zakładając, że w dniu ślubu miał 24 lata, jego rok urodzona wypada na 1680.
W Niekrasowie żył również, nieco młodszy od Andrzeja, Walenty Jakubas, urodzony w 1693 roku, syn innego Andrzeja i Hedwigi. Nie wiemy, czy ten Andrzej miał nazwisko Jakubas, ale raczej nazywał się Jakubasz, ponieważ pierwsze dziecko zapisane jest jako Jakubasz. Oto pełna lista dzieci Andrzeja i Hedwigi:
1. Jakubasz Bartłomiej, ur. 1681
2. Jakubasik Hedwiga, ur. 1683
3. Jakubasik Stanisław, ur. 1687
4. Jakubasik Catharina, ur. 1688
5. Jakubasek Agata, ur. 1691
6. Jakubas Walenty, ur. 1693
7. Jakubasz Franciszek, ur. 1696
8. Jakubas Jan, ur. 1701
Mamy tutaj przykład rodziny, w której dzieci mają aż 4 różne nazwiska. Widzimy więc moment tworzenie nowych nazwisk. Nazwiska dzieci powstały, jako rozszerzenia lub zdrobnienia imienia Jakub, poprzez dodanie odpowiednich końcówek. Możemy również zauważyć ciekawą rzecz. Pierwsze dziecko Andrzeja i Hedvigi, Bartłomiej, urodził się w 1681 roku, więc Andrzej mógł mieć wtedy 20 lat, zatem urodził się w 1661 roku. A to jest rok pierwszej wzmianki o nazwisku Jakubas podany przez K. Rymuta. Jeśli więc Andrzej miał nazwisko Jakubas, to mamy pierwszego Jakubasa w Polsce według etymologii K. Rymuta! Nie wiemy jednak, jakie naprawdę nazwisko miał Andrzej i będzie to trudne do ustalenia.
W parafii Niekrasów, oprócz wyżej wspomnianych Jakubasów, było dużo innych Jakubasów. Poniższa tabela przedstawia dwudziestu najdawniejszych Jakubasów z tej parafii, należy jednak pamiętać, że dane te pochodzą z ksiąg prowadzonych dopiero od 1693 roku, zaś proces nadawania nazwisk rozpoczął się około 100 lat wcześniej i starsze księgi prawdopodobnie zaginęły, a może po prostu starszych ksiąg nie było.
Lp. |
Rok ur. |
Nazwisko |
Imię |
Rok ślubu |
Nazwisko żony/męża |
Miejscowość |
Rodzice |
1 |
1680? |
Jakubas |
Andrzej |
1704 |
Krzoskowa Marianna |
Niekrasów |
|
2 |
1682? |
Jakubas |
Bartłomiej |
1706 |
Sibritowna Apolonia |
Niekrasów |
|
3 |
1682? |
Jakubas |
Mikołaj |
1706 |
Boszkowna Marianna |
Niekrasów |
|
4 |
1687? |
Jakubas |
Simon |
1711 |
Traczonka Marianna |
Niekrasów |
|
5 |
1690? |
Jakubas |
Bartłomiej |
1714 |
Dręzakowna Agnetis |
Niekrasów |
|
6 |
1692? |
Jakubas |
Stanisław |
1716 |
Wychowancowna Marianna |
Niekrasów |
|
7 |
1693 |
Jakubas |
Walenty |
Niekrasów |
Andrzej i Hedwiga |
||
8 |
1694? |
Jakubas |
Marcin |
1718 |
Rakowna |
Niekrasów |
|
9 |
1695? |
Jakubas |
Jan |
1719 |
Białowna |
Niekrasów |
|
10 |
1701 |
Jakubas |
Jan |
Niekrasów |
Andrzej i Hedwiga |
||
11 |
1703 |
Jakubas |
Laurenty |
Niekrasów |
Marcin i Krystyna |
||
12 |
1706 |
Jakubas |
Felix |
Niekrasów |
Marcin i Krystyna |
||
13 |
1706 |
Jakubas |
Franciszek |
Niekrasów |
Jozef i Agnetis |
||
14 |
1708 |
Jakubas |
Catharina |
Niekrasów |
Marcin i Krystyna |
||
15 |
1708 |
Jakubas |
Sebastian |
Niekrasów |
Mikołaj i Marianna |
||
16 |
1710 |
Jakubas |
Marianna |
Niekrasów |
Mikołaj i Marianna |
||
17 |
1711 |
Jakubas |
Jan |
Niekrasów |
Jozef i Agnetis |
||
18 |
1712 |
Jakubas |
Agata |
Niekrasów |
Marcin i Krystyna |
||
19 |
1712 |
Jakubas |
Hedwiga |
Niekrasów |
Jozef i Agnetis |
||
20 |
1713 |
Jakubas |
Simon |
Niekrasów |
Marcin i Krystyna |
Powyższą tabelę utworzono na podstawie indeksów „genealodzy.pl”, daty urodzenia ze znakiem zapytania są przybliżone, oszacowano je na podstawie daty ślubu, przyjmując, że w dniu ślubu dana osoba miała 24 lata.
Porównując daty urodzenia najstarszych Jakubasów z Niekrasowa i z Jabłonkowa, widzimy, że w Jabłonkowie wcześniej wystąpiło nazwisko Jakubas. Ale nie możemy być tego pewni, ponieważ nie dotarliśmy do najstarszych ksiąg metrykalnych, ani w Jabłonkowie, ani w Niekrasowie. Problem pierwszej osoby o nazwisku Jakubas może nigdy nie być rozwiązany, może się bowiem okazać, że najstarsze księgi metrykalne, w których było to zapisane, nie przetrwały do naszych czasów.
W XVII wieku na Sądecczyźnie również pojawia się nazwisko Jakubas. Poniższa wzmianka o Woyciechu Jakubas ur. 1686, pochodzi z książki Józefa Bubaka „Słownik nazw osobowych i elementów identyfikacyjnych Sądecczyzny XV – XVII w.”
Skrót KC oznacza Księgę Cechu szewskiego w Starym Sączu z lat 1598 – 1709, zatem Woyciech Jakubas był szewcem w Starym Sączu i to szewcem ucciwym J.
Największe skupisko Jakubasów w dawnej Polsce znajdowało się w parafii Nasiechowice w powiecie Miechów (kolor bordowy na mapce). W „słowniku geograficznym” podano następujące informacje o Nasiechowicach:
Z powyższych informacji wynika, że już w 1372 roku w kościele pod wezwaniem św. Wita, ufundowano ołtarz św. Jakóba (altaria św. Jakóba), zaś w XV wieku właścicielem Nasiechowic był m.in. Jakób h. Oksza. W okolicach Nasiechowic znajdują się również dwie miejscowości Jakubowice. To wszystko miało niewątpliwie bezpośredni wpływ na powstanie nazwiska Jakubas w Nasiechowicach.
Najdawniejszymi osobami o nazwisku Jakubas z parafii Nasiechowice, byli Jakób Jakubas i jego żona Catharina Jakubas. Widnieją oni w spisie ludności Nasiechowic z 1791 roku.
W 1791 roku Jakób Jakubas, ojciec kmiecia Jana Jakubasa, miał 82 lata, czyli urodził się w 1709 roku, zaś Katarzyna miała 70 lat, czyli urodziła się w 1721 roku. Istnieje również akt zgonu Katarzyny Jakubas, według którego w 1798 roku miała 80 lat, czyli urodziła się w 1718 roku. Rozbieżności w dacie urodzenia Katarzyny wynikają z zaokrąglania wieku przez księdza spisującego akta.
Poniższa tabela przedstawia czterdziestu najdawniejszych Jakubasów z okolic Nasiechowic i Kaliny Wielkiej. Dla żadnej z tych osób nie znaleziono metryki urodzenia, ale dla niektórych znaleziono metrykę ślubu lub metrykę zgonu, w której podany jest wiek, więc można było określić rok urodzenia. Pozostałe osoby występują w metrykach innych osób, jako rodzice lub rodzice chrzestni, i wówczas rok urodzenia jest przybliżony, podany ze znakiem zapytania (?). Tak jak i poprzednio, należy pamiętać, że dane pochodzą z dokumentów dopiero od 1791 roku.
W powyższej tabeli najdawniejszy rok urodzenia to 1709, ale wiadomo, że już 100 lat wcześniej rozpoczęto nadawać nazwiska, więc prawdopodobnie znajdą się w tym rejonie osoby starsze od Jakóba Jakubasa. Metryki z tych okolic znajdują się w różnych archiwach, w AD Kielce, AP Kielce, AP Kraków, archiwum parafialnym Nasiechowice i archiwum parafialnym Kaliny Wielkiej i nie wszystkie jeszcze zostały zbadane. Z posiadanych informacji i rodzinnych przekazów wynika, że rejonie Nasiechowic od najdawniejszych czasów zamieszkiwały osoby o nazwisku Jakubas.
Skupisko Jakubasów było również w powiecie Lublin (kolor żółty na mapce), gdzie znajdują się dwie miejscowości Jakubowice. Poniżej przedstawiono fragment metryki ślubu Jacka Jakubasa.
Powyższa metryka z 1810 roku, jest metryką ślubu Jacka Jakubasa, osiadłego na gospodarstwie we wsi Dziesiątej k/Lublina. W metryce zawarte jest nazwisko zmarłego ojca Jacka, Mikołaja Jakubasa, oraz nazwisko matki Jacka, Zofii Wronowskiej Jakubasowej, mającej lat siedemdziesiąt. Zakładając, że ojciec był rówieśnikiem żony, wychodzi, że Mikołaj urodził się około 1740 roku. Ponieważ nie znaleziono na razie starszych metryk, więc za najdawniejszego Jakubasa z tego regionu uznajemy Mikołaja Jakubasa. Poniższa tabela przedstawia dwudziestu najdawniejszych Jakubasów z powiatu Lublin. W tym przypadku dane pochodzą z ksiąg metrykalnych dopiero od 1810 roku.
Lp. |
Rok |
ur/zg |
Nazwisko |
Imię |
Miejscowość |
Uwagi |
1 |
1740 ? |
ur |
Jakubas |
Mikołaj |
Wieś Dziesiąta |
żona Zofia Wronowska |
2 |
1774 |
ur |
Jakubas |
Jacek |
Wieś Dziesiąta |
syn Mikołaja i Zofii Wronowskiej, 1810 - ślub z Józefatą Kowalską |
3 |
1807 |
ur |
Jakubas |
Franciszka |
Abramowice |
zm. 1810, córka Jagniszki Karpińskiej |
4 |
1810 |
zg |
Jakubas |
Maryanna |
Abramowice |
córka Jacka i Franciszki Karpińskiej |
5 |
1811 |
zg |
Jakubas |
Łukasz |
Chodel |
|
6 |
1811 |
zg |
Jakubas |
Marcin |
Chodel |
|
7 |
1811 |
zg |
Jakubas |
Mateusz |
Chodel |
|
8 |
1812 |
zg |
Jakubas |
Łukasz |
Chodel |
|
9 |
1812 |
zg |
Jakubas |
Franciszka |
Chodel |
|
10 |
1812 |
zg |
Jakubas |
Anna |
Chodel |
|
11 |
1812 |
zg |
Jakubas |
Franciszka |
Chodel |
|
12 |
1812 |
zg |
Jakubas |
Michał |
Chodel |
|
13 |
1812 |
ur |
Jakubas |
Wawrzyniec |
Abramowice |
syn Jacka i Józefy Kowalskiej |
14 |
1813 |
zg |
Jakubas |
Andrzej |
Chodel |
|
15 |
1814 |
zg |
Jakubas |
Maciej |
Chodel |
|
16 |
1814 |
zg |
Jakubas |
Marcin |
Targowisko |
|
17 |
1828 |
zg |
Jakubas |
Kazimierz |
Chodel |
|
18 |
1829 |
zg |
Jakubas |
Walenty |
Chodel |
|
19 |
1835 |
zg |
Jakubas |
Wawrzyniec |
Targowisko |
|
20 |
1836 |
zg |
Jakubas |
Jan |
Targowisko |
W powyższej tabeli, nazwisko Jakubas występuje w wielu miejscowościach wokół Lublina, co świadczy o tym, że od momentu powstania zdążyło znacznie się rozprzestrzenić. Pojawia się m.in. w miejscowości Targowisko (Jakubas Wawrzyniec 1835). O wsi Targowisko jest wzmianka we wcześniej przedstawionym opisie wsi Jakubowice z powiatu proszowickiego:
„1511 Jan z Targowiska [woj. lubelskie] darowuje swej siostrze Zofii 100 grz. na wsi Jakubowice, które zapisał jego zm. matce Jadwidze tytułem oprawy Stanisław Jakubowski; tenże Jan darowuje ww. Zofii 300 grz, które Stanisław Jakubowski zapisał Zofii swej żonie, a matce Jana i Zofii tytułem oprawy na połowie swej części wsi Jakubowice i kwituje Stanisława z tej sumy (MS 4, 1106-7)”.
Wynika stąd, że wieś Targowisko w lubelskim, już w XVI wieku była powiązana z Jakubowskimi z powiatu proszowickiego w pobliżu Krakowa, a później w tej samej wsi pojawia się nazwisko Jakubas.
Poniższa mapka przedstawia współczesne (2010 r.) rozmieszczenie osób o nazwisku Jakubas (1687 osób) wraz z rozmieszczeniem Jakubowych miejscowości i kościołów św. Jakuba.
Porównując powyższe rozmieszczenie 1687 współczesnych Jakubasów z wcześniejszym rozmieszczeniem 788 dawniejszych Jakubasów, widzimy, że Jakubasowie rozprzestrzenili się niemal po całej Polsce, ale w dalszym ciągu większość skupia się na ziemiach krakowskiej, kieleckiej i lubelskiej.
Zmiany w rozmieszczeniu, w porównaniu do XIX wieku, spowodowane były wojnami światowymi, ale wpływ na to miała również emigracja z woj. kieleckiego do Ameryki i na kresy wschodnie. Rodzina autora, wywodząca się z Nasiechowic i Kaliny Wielkiej, około 1930 roku w całości wyemigrowała na kresy wschodnie, w okolice Słonima. Dalsze losy to Syberia i wojenna tułaczka, potem krótki pobyt na Ukrainie i ostateczne osiedlenie na Dolnym Śląsku.
Należy jeszcze rozważyć możliwość powstania nazwiska Jakubas w innych rejonach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Na Litwie mogło powstać nazwisko Jakubas, ponieważ imię Jakub po litewsku to Jokūbas. Tak jak w Polsce imię Jakub stawało się nazwiskiem Jakub, tak i na Litwie, imię Jokūbas mogło stać się nazwiskiem Jakubas. Na Litwie jest też dużo Jakubowych miejscowości, wokół których mogło wytworzyć się nazwisko Jakubas. W rodzinie autora i w kilku innych rodzinach Jakubasów, wspomina się często o jakimś Litwinie, który był praprzodkiem rodu Jakubas. Na drodze z Wilna do Krakowa znajdują się Lublin, Sandomierz, Niekrasów, Kielce, Nasiechowice i mogło się zdarzyć, że jakiś Litwin o imieniu Jokūbas przybył do Polski i wołano na niego po polsku Jakubas, a później jego dzieci otrzymały takie właśnie nazwisko. Wymaga to jednak szerszego zbadania dokumentów litewskich, ale jest też duża szansa, że wyniknie to z badania polskich dokumentów i metryk.
Podsumowanie
Powyższe rozważania o etymologii Jakubowych nazwisk nie pretendują do miana naukowych badań etymologicznych, bowiem nie są oparte o szczegółowe i systematyczne badania historyczne. Są one zbiorem luźnych informacji zebranych w jedną całość i mogą służyć tylko, jako materiał wstępny do szerszych badań. Czytelnik na pewno zauważył, że w kilku miejscach użyto sformułowania „na razie”, gdyż autor rzeczywiście na razie jest na początku ciekawej drogi poszukiwań i badań genealogicznych.
Zagadka
Jakie imię było najczęściej nadawane w Polsce dzieciom płci męskiej w 2010 roku?
Źródła
1. „Słownik historyczno – geograficzny” - http://www.slownik.ihpan.edu.pl/
2. Indeksy metryk - http://geneteka.genealodzy.pl/
3. „Słownik geograficzny” - http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/
4. Genealogia - http://www.stankiewicze.com/index.php?kat=44&sub=540
5. Rozmieszczenie nazwisk w 2010 roku - http://www.moikrewni.pl/mapa/kompletny/jakubas.html
6. „Nazwiska z Jabłonkowa” - http://books.google.pl/books?hl=pl&id=yhliAAAAMAAJ&dq=Jaroslav+Lipowski&q=Jakubas#search_anchor
7. BASIA – http://www.basia.famula.pl/
8. Wikiźródła - http://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Specjalna%3ASzukaj&search=Jakub&button=
9. Józef Bubak „Słownik …” - http://books.google.pl/books?ei=aqkAT-WkINWtsgaMpJzwDw&hl=pl&id=S2JJAAAAIAAJ&dq=Jakubas+inauthor%3ABubak&q=Jakubas#search_anchor
Rozwiązanie zagadki: Jakub.
(EJv5)